معدن الفوائد و مخزن الفرائد

معدن الفوائد و مخزن الفرائد یا مبانى الاصول، تأليف ميرزا محمد هاشم خوانسارى اصفهانى چهارسوقى (1235 - 1318ق)، است كه در سال 1317ق(يك سال پيش از وفات مؤلف)، تأليف شده است.

معدن الفوائد و مخزن الفرائد
پدیدآوران	چهارسوقی، محمدهاشم (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	مجمع الفوائد و مخزن الفرائد
ناشر	مؤلف
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1317 ق
چاپ	1
موضوع	اصول فقه شیعه - قرن 13ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏159‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏9‎‏م‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

كتاب، مشتمل بر يك مقدمه، دو قسم و يك خاتمه است. در انتهاى اثر، پنج رساله فقهى - اصولى ايشان آورده شده است.

گزارش محتوا

پاره‌اى از مباحث مطرح شده در كتاب، بدين قرار است:

بيان مراتب ادله و اينكه مفاد آنها يا كشف از واقع است و يا بيان راه‌كارى عملى كه پس از دسترسى نداشتن به واقع به آن مراجعه مى‌شود؛

دفع اشكال وارده بر حجيت علم؛

عدم اعتبار قطع قطاع و حكم كسى كه در حكم قطاع است؛

توجيه قياساتى كه در كلام اهل‌بيت(ع) وارد شده است؛

بيان طرق غير علمى؛

سرّ اجماعى كه بر حجيت اخبار واحد ادعا شده است؛

مدار در مفاهيم الفاظ بر ظنّ است؛

معناى اصلى كه در مدلول‌هاى الفاظ به آن تمسك مى‌شود؛

حجيت بينه از باب تعبداست؛

مقتضاى آيات و روايات و... لزوم تحصيل علم در مقام امتثال است يا چيز ديگر؟؛

بيان سرّ تكاليف شاقه در مورد امت‌هاى گذشته؛

تعارض اصول و قواعد؛

حكم شبهه محصوره وجوبيه و تحريميه؛

حكم تعارض بين اصل عملى و كاشف تعبدى؛

تمسك به قاعده عدم، براى اثبات اصالة الصحة؛ بدين معنا كه هر شىء وجودى نيازمند به دليل بوده و عدم آن، احتياج به دليل ندارد، خواه قائل به حجيت استصحاب باشيم يا نه؛

تبيين مسئله صحيح و اعم و اشتباه بسيارى از اصوليون در آن كه ثمره مسئله را جواز تمسك به اصل برائت و ما فى حكمه، بنا بر قول به اعم و عدم جواز اخذ به آن دو، بنا بر قول به صحيح، قرار داده‌اند؛

بيان وجه حجيت استصحاب(نویسنده، ابتدا، ده قول مختلف را در اين موضوع ذكر كرده و در آخر به تبيين قول مختار كه عبارت است از اينكه اكثر اصوليون به دليل اخبار معتبره مستفيضه، قائل به حجيت استصحابند، پرداخته است)؛

پاسخ به اشكالات وارده بر مضمره زراره؛

عدم حجيت استصحاب، در صورت شك سارى و اينكه استصحاب مانند قاعده يد و... تعبداً ناظر به واقع است؛

بررسى برخى از اشكالات محدث استرآبادى؛

استصحاب عرضى و بيان معناى آن؛

استصحاب احكام، موقوف بر فحص از معارض است؛

عدم لزوم فحص از معارض، در استصحاب موضوعات؛

بيان اشتباه عجيب صاحب «مفاتيح الاصول» در مبحث استصحاب؛

تحقيق استصحاب زمان و زمانى به تفصيل؛

ذكر اخبار وارده در موارد استصحاب؛

اصل مثبت و عمل فقها به اصل مثبت در مقامات عديده؛

كلمات صاحب فصول در نفى اصل مثبت و ذكر ادله نافين و مثبتين اصل مثبت؛

تعدادى از رساله‌ها و جزوات نویسنده:

1. وجيزة عزيزة: نویسنده، برخى مطالب مهم اصولى و قواعد شرعى را در ايام جوانى به نظم درآورده است. وى، تصريح مى‌كند كه تمام سعى خود را در تنقيح مطالب آن نموده است. اين رساله، مشتمل بر يك مقدمه و چند مطلب است. در مقدمه، تعريف، موضوع و غايت اصول فقه به نظم درآمده است. مطالب رساله، عبارت است از: اجتماع امر و نهى، اجماع منقول، شهرت، کیفیت حجيت ظنون مخصوصه، اصالة البرائة، حجيت استصحاب، برخى از مسائل اجتهاد.
2. تحقيق اعتبار رساله فقه الرضا: در اين رساله، اعتبار رساله مذكور مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده، تحقيق اين موضوع را متوقف بر بسط و تدقيق و تأمّل عميق دانسته و به قدر وسع در تنقيح اين مطلب كوشيده و در آخر فقيه ماهر را از مراجعه به فتاواى اين كتاب ناگزير دانسته است.
3. رساله در تحقيق حال ابى بصير: در سند بسيارى از روايات، ابى بصير است، بدون آنكه نام او ذكر شود، لذا بسيارى از فقهاى متأخر، آن اخبار را به جهت اشتراك ابى بصير بين چهار شخصيت ثقه و ضعيف، تضعيف مى‌كنند. اين موضوع انگيزه لازم را براى نگارش اين رساله فراهم آورده است.
4. رسالة فى حل العسير فى احكام العصير: نویسنده، در تبيين انگيزه نگارش اين رساله، مى‌نويسد كه بارها تصميم به نگارش تحقيقى در احكام عصير(آب انگور حرارت ديده) نمودم، چرا كه شاهد انتشار اقسام مختلف اين موضوع مهم بين مردم بودم، اما حوادث روزگار مانع از نگارش آن مى‌شد. در اين رساله، اين موضوع كه آب انگور، آيا با حرارت ديدن و غليان نجس مى‌شود يا نه و مسائل مختلف آن مورد بررسى قرار گرفته است.
5. رسالة المقالات اللطيفة فى المطالب المنيفة: اين رساله، در ضمن 14 بخش تحرير شده است كه اهم موضوعات آن عبارت است از: بيان مسئله حجيت مفهوم شرط، حجيت حكم عقل قاطع، اجماع منقول، شهرت، تقليد، حقيقت و مجاز، بيان حكم تكليفى و وضعى، برخى از فوايد رجاليه ابداعى.

خاتمه: نویسنده، در خاتمه، به بيان طرق اجازات كه در زمان مؤلف شايع بوده و ذكر حديث شريفى در اصول عقايد مى‌پردازد، سپس در انتهاى كتاب از اينكه نسبت به علم كلام توجه كمترى مى‌شود، اظهار نگرانى كرده و از محققین مى‌خواهد كه به اصول عقايد كه اشرف علوم است، اهتمام بيشترى داشته باشند.

وضعيت كتاب

اين كتاب، در سال 1317ق، چاپ سنگى شده است. عناوين مطالب كتاب، در حاشيه آن ذكر شده است. برخى توضيحات نيز در حاشيه ديده مى‌شود.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.