معارج الأصول (ط. قدیم)
معارج الأصول، تألیف محقق حلى، شيخ نجم‌الدين، ابوالقاسم، جعفر بن حسن بن يحيى بن سعيد هذلى (602 - 676 هجرى قمرى)، از چهره‌هاى درخشان علماى شيعه در قرن هفتم هجرى است.
| معارج الأصول (طبع قدیم) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حلی، جعفر بن حسن (نویسنده) رضوی کشمیری، محمد حسین بن علی نقی (مصحح) |
| ناشر | مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1403 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - قرن 7ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 158/7 /م3م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف در اين كتاب به شرح و بررسى قواعد اصول فقه مى‌پردازد.
اين كتاب يك دورۀ كامل از مهم‌ترين مباحث اصولى مطرح در عصر مؤلف است. وى در اين كتاب به مباحث مبادى تصورى، خطاب و اقسام آن، حقيقت و مجاز، احكام حروف، اوامر و نواهى، عموم و خصوص، مباحث الفاظ، استثناء، مجمل و مبين، اجماع، خبر واحد، تعادل و تراجيح، نسخ، اجتهاد و تقليد، استصحاب و ديگر مباحث مهم علم اصول پرداخته است.
اهميت
كتاب «معارج الأصول» يكى از ارزشمندترين منابع اصولى شيعه در قرن هفتم است.
اين كتاب با توجه به مقام علمى و شامخ محقق حلى، از همان زمان نگارش، بسيار مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفت و تا كنون شرح‌ها و تعليقه‌هاى فراوانى بر آن نگاشته شده است. كتاب معارج الأصول اثرى گرانبها براى دست‌يابى به ديدگاه‌هاى اصولى محقق حلى و پيشرفت علم اصول در قرن هفتم هجرى است.
انگيزۀ نگارش
محقق حلى در مقدمۀ كتاب، انگيزۀ خود را از نگارش كتاب اين گونه بيان مى‌فرمايد:
«فإنه تكرر من جماعة من الأصحاب - أيّدهم اللّٰه بعصمته و شملهم بعام رحمته - التماس مختصرٍ في الأصول، مشتمل على المهم من مطالبه، غير بالغ في الإطالة إلى حد يصعب على طالبه، فأجبتهم إلى ذلك مقتصراً على ما لا بد من الاعتناء به، غير متطاول إلى إطالة مسائله.»
يعنى: بسيارى از علما - ايدهم اللّٰه - بارها از اينجانب درخواست نموده بودند تا رساله‌اى مختصر در علم اصول به نگارش درآورم كه شامل مباحث مهم علم اصول باشد و زياد هم طولانى نباشد كه درك آن براى علاقه‌مندان به فراگيرى علم اصول مشكل باشد. من نيز درخواست آنان را اجابت نمودم و اين كتاب را كه شامل مباحث لازم و ضرورى علم اصول است، به رشتۀ تحرير درآوردم بدون آنكه آن را زياد طولانى سازم.
گزارش محتوا
محقق حلى در آغاز كتاب به بيان معناى واژۀ اصل و فقه مى‌پردازد. وى مى‌فرمايد:اصل به چيزى مى‌گويند كه چيز ديگرى بر آن پايه‌گذارى شود و يا از آن منشعب گردد و فقه يعنى شناخت و درك مقصود گوينده و در اصطلاح فقها، مجموعۀ دانستنى‌هايى دربارۀ احكام شرعى كه از روى دليل و برهان باشد را گويند.
مراد ما از شرعى؛ يعنى هر آنچه از راه شرع ثابت شده و يا شرع آن را تأييد كرده باشد و اصول فقه در اصطلاح يعنى راه‌هاى فقه به صورت اجمال.
ويژگى
از ويژگى‌هاى اين كتاب استدلالى بودن آن است. مؤلف در اين كتاب استدلال‌هاى گوناگونى آورده و به پاسخ‌گويى به آنها مى‌پردازد.
از ديگر ويژگى‌هاى اين كتاب، اشاره به ديدگاه‌هاى اصولى بسيارى از علماى شيعه و سنى است كه از اين جهت براى كتاب ارزش و اعتبار والايى را ايجاد مى‌كند.
محقق حلى در اين كتاب در اكثر مسائل با رعايت اختصار، به طرح ديدگاه‌هاى اصولى ديگر علماى علم اصول و ادلۀ آنها و ردّ يا پذيرش آن همراه با دليل مى‌پردازد.
شرح و حاشيه بر كتاب
كتاب معارج الأصول بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است؛ مانند:
- شرح معارج الأصول، نوشتۀ ميرزا بابا سبزوارى.
- نسخه‌اى از اين كتاب در كتابخانۀ مدرسۀ ملا محمدباقرسبزوارى در شهر مشهد مقدس موجود است.
- شرح معارج الأصول، نوشتۀ مير عبدالصمد حسينى، از احفاد مير سيد عليا همدانى حائرى عارف.
- شرح معارج الأصول، نوشتۀ سيد أجلّ، مير فيض‌الله بن عبدالقاهر حسينى تفرشى (درگذشت 1025 هجرى قمرى).
سخن آقا بزرگ تهرانى
آقا بزرگ تهرانى در كتاب ارزشمند الذريعه دربارۀ اين كتاب مى‌فرمايد:
«معارج الأصول متن مختصر في أصول الفقه للمحقق الحلي رحمه‌الله. هو كسائر تصانيفه مما عكف الأصحاب بالشرح و التعليق.»
يعنى: كتاب معارج الأصول نوشتۀ محقق حلى است. اين كتاب متنى مختصر در علم اصول فقه است و مانند ديگر تأليفات ايشان بسيار مورد توجه علماى اصحاب قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است.»
نسخه‌هاى خطى
- نسخه‌اى در كتابخانۀ عمومى آیت‌الله حكيم در نجف اشرف كه تاريخ نگارش آن 1117 هجرى قمرى و به خط محمد مقيم نگاشته شده است.
- نسخه‌اى در كتابخانۀ کاشف‌الغطاء در نجف اشرف.
- اين نسخه به خط احمد بن يوسف نگاشته شده و بر روى آن علامت تملك آیت‌الله کاشف‌الغطاء و فرزندان ايشان يكى پس از ديگرى موجود است.
- نسخه‌اى در كتابخانۀ مدرسۀ فيضيه در شهر مقدس قم.
تاريخ نگارش اين نسخه 1243 هجرى قمرى است و در شهر اصفهان، به خط ابوالقاسم ابن احمد حسينى نگاشته شده است.