مصالح الأبدان و الأنفس
مصالح الابدان و الانفس تألیف ابوزيد احمد بن سهل بلخى در موضوع حفظ صحت بدن و سلامت نفس نگاشته شده است. از انگيزه تأليف اين كتاب و نيز سال نگارش آن خبر چندانى نداريم، با اين حال به نظر مى‌رسد هنگامى كه مؤلف اهميت اين موضوع را ديد، دست به نگارش اين اثر زد نه آن‌كه اين كتاب را به درخواست اميرى و يا خواهش دانش‌آموزى تأليف كرده باشد.اين اثر از قديمى‌ترين نگاشته‌هاى پزشکى به زبان عربى است، بلكه شايد بتوان آن را قديمى‌ترين نگاشته تخصصى به زبان عربى پيرامون حفظ الصحة بدانيم و از اين لحاظ اين اثر قابل توجه و حائز اهميت است.
| مصالح الأبدان و الأنفس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مصری، محمود (محقق)
خیاط، محمد هیثم (مقدمه‌نويس) ابوزید، احمد بن سهل (نویسنده) |
| ناشر | المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم، معهد المخطوطات العربية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1426 ق یا 2005 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی کلی نگر - متون قدیمی تا قرن 14
جسم و جان - متون قدیمی تا قرن 14 شفای روانی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | RZ 401 /الف3م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهميت قابل توجه ديگر اين اثر مباحث مربوط به نفس است كه از ديگر اسباب نگارش كتاب بوده است. مؤلف معتقد است كه در اين موضوع معمولاً اطباء چيزى ننوشته و در كتاب‌هايشان كه در زمينه طب تأليف نموده‌اند به اين موضوع نپرداخته‌اند؛ چرا كه اين موضوع با صناعت پزشکى دو امر جداى از ديگر است و امراض نفسانى نيز جنس ديگر امراض نيست تا با فصد و تجويز داروهاى معمولى بتوان به درمان آن پرداخت.(ص508- 509)
ساختار
اين اثر از دو بخش و يا به تعبير مؤلف از دو مقاله تشكيل شده باشد. هر مقاله خود به بخش‌هاى كوچك‌ترى تحت عنوان باب تقسيم شده كه مقاله اول شامل چهارده باب و مقاله دوم شامل هشت باب است. ابواب بخش اول نيز به بخش‌هاى كوچك‌ترى تحت عنوان قول (گفتار) تقسيم مى‌شود.
از آنجايى كه مؤلف شيوه‌اى تعليمى را در نگارش اين اثر مد نظر دارد از تطويل و بيهوده‌گويى مى‌پرهيزد، بلكه چنان كه خود مى‌گويد مطالب را موجز و مختصر مى‌نگارد. (ص331).
ديگر اين‌كه در ابتداى هر مقاله جغرافياى ابحاث را ترسيم مى‌كند و با نگارش مقدمه‌اى در ابتداى هر بحث جايگاه و اهميت آن را براى خواننده مشخص مى‌نمايد.
گزارش محتوا
محقق كتاب در ابتداى كتاب مقدمه‌اى مفصل پيرامون سير تاريخى حفظ الصحة، زندگى و آثار مؤلف و تحليل و بررسى كتاب مصالح الابدان و الانفس نگاشته است.
مؤلف سعى دارد مطالب كتاب را مستدل بيان كند؛ به عنوان مثال گوشت پرندگان را سهل‌الهضم‌تر از حيوانات دريايى مى‌داند و دليل اين امر را به سبکی و سنگينى هوا و آب منتسب مى‌كند كه موجودات از آنها تأثير مى‌پذيرند. (ص384)
وى همچنين از تجربيات نيز غافل نيست و گاه به تجربيات شخصى نيز استناد مى‌كند. (ص359). مؤلف در اين اثر - خصوصاً مقاله دوم - بيشتر تحقيقات و تجربيات خود را تحرير مى‌كند و به مناقشات و اقوال ديگران چندان توجهى نمى‌كند.
علاوه بر طرح مباحث علمى دراين اثر، مؤلف سعى بر اين دارد تا سير بحث ها، سيرى منطقى باشد از اين رو مقاله اول را با بيان كلياتى در طب آغاز مى‌نمايد و اين مقاله را با سماع - كه به نظر مؤلف فصل مشتركى بين مقاله اول و دوم است - پايان مى‌دهد. (ص477).
ويژگى ديگر قابل ذكر براى اين اثر بيان ساده و بدون پيچيدگى مؤلف است و شايد بتوان اين ويژگى را در راستاى هدف تعليمى بودن اين اثر دانست.
وضعيت كتاب
اين اثر به همت دكتر محمود مصرى و بر اساس دو نسخه خطى تحقيق و تصحيح است.
در خاتمه نيز دكتر مصرى فوائد و نكات سودمندى را كه مرتبط با متن است دربخشى تحت عنوان ملحقات تحرير نموده است. تدوين فهارس (آيات، احاديث، الفاظ لغوى، مصطلحات طبى و معادل انگليسى آنها و اعلام) از ديگر كارهايى است كه محقق انجام داده است.
پاورقى‌هاى اين اثر بيشتر در مورد اختلاف نسخ و برخى در توضيح بعضى از الفاظ و مصطلحات است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب