مسند إسحاق بن راهويه
مسند إسحاق بن راهويه، اثر اسحاق بن ابراهیم راهویه (متوفی 238ق)، کتابی است حدیثی، به زبان عربی که توسط عبدالغفور عبدالحق حسین بلوشی، مورد تحقیق قرار گرفته است.
| مسند إسحاق بن راهويه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن راهویه، اسحاق بن ابراهیم (نويسنده) بلوشي، عبد الغفور عبد الحق حسين (محقق) |
| ناشر | مکتبة الإيمان |
| مکان نشر | عربستان - مدينه منوره |
| سال نشر | مجلد1: 1412ق
مجلد2: 1410ق مجلد3: 1410ق مجلد4: 1415ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | /الف2م5 118 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مسند ابن راهویه یک مجموعه شش‌جلدی بوده که تنها جلد چهارم آن در دسترس می‌باشد و بقیه اجزای آن مفقود شده است. محقق کتاب، جلد چهارم را که حاوی روایات ابوهریره و صحابیات پیامبر(ص) بوده، در پنج جلد جای داده است.
منظور از مسند در کتب حدیثی، کتابی است که روایات آن به‌ترتیب صحابه (چه به حروف تهجی و چه به‌حسب سابقه اسلامی) مرتب شده باشد[۱].
ساختار
گردآوری احادیث در این اثر بر مبنای احادیث ابوهریره، عایشه و دیگر همسران پیامبر و گروهی از زنان می‌باشد که این احادیث در پنج جلد گنجانده شده است.
محقق در ابتدای مسند ابوهریره، مقدمه‌ای آورده که در ضمن آن زندگی‌نامه ابوهریره را آورده است. او در ابتدای مسند عایشه، طی دو باب، زندگی‌نامه ایشان و شرح مسندشان را ارائه داده و در ابتدای مسند همسران پیامبر، زندگی‌نامه آنان را آورده است.
گزارش محتوا
محقق در ابتدای جلد اول و پیش از پرداختن به زندگی‌نامه ابوهریره، شبهه مطرح‌شده درباره وی را بیان کرده و به دفع آن قیام نموده است. آن شبهه چنین است: با توجه به اینکه اولین ملاقاتی که بین ابوهریره و پیامبر(ص) صورت گرفته در سال هفتم هجری بوده، چگونه در این مدت کوتاه (حدود سه سال) که با پیامبر(ص) بوده، بیش از دیگر صحابه و حتی خلفا، روایت از پیامبر نقل نموده است[۲].
کتاب مسند ابن راهویه، 6 جلد بوده و تنها اثری که اکنون از آن موجود است، جلد چهارم کتاب مسند او می‌باشد. این جلد در دارالکتب مصریه در 305 ورق وجود دارد که اولش بعد از بسمله، «ما يروی عن أبي‌قلابة و زرارة...» آمده و آخرش عبارت «الجزء الرابع و الثلاثون و هو آخر المجلد الرابع من كتاب المسند لأبي‌يعقوب إسحاق بن راهويه و هو إسحاق بن إبراهيم الحنظلي قدس الله روحه و يتلوه في المجلد الخامس إن‌شاءالله تعالی الجزء الخامس و الثالثون و أوله أخبرنا روح بن عبادة عن زكريا بن اسحاق و الحمد الله رب العالمين» است[۳].
محقق در بیان ترجیح این مسند – که مسند عایشه از جمله آن است – بر غیر آن برای تحقیق، ادله زیر را بیان کرده است: این گزینش به‌خاطر اهمیت این مسند است که اصلی از اصول کتب سته – به‌جز سنن ابن ماجه - و غیر آنها از کتب حدیثی است؛ زیرا مؤلف آن از برترین شیوخ مؤلفین آن کتب بشمار می‌رود.
- احساسی خاص در نفسم، مرا به ضرورت احیای این تراث علمی که مؤلفش، اسحاق بن راهویه، از مشاهیر محدثین و از فقیهان زمان خویش در نیشابور بوده و استحقاق گرفتن لقب امیرالمؤمنین در حدیث و فقه را داشته، برانگیخت.
- چون تاکنون هیچ‌کس، اقدام به مطالعات گسترده و جامع پیرامون تمام جوانب زندگی نویسنده انجام نداده، لذا من اقدام به انتشار زندگی و مسند ایشان، در ضمن تألیفی مستقل با عنوان «إسحاق بن راهويه و كتابه المسند» نمودم.
و....[۴].
محقق، بخش مربوط به مطالعه زندگی عایشه و مسند وی را در دو باب عرضه نموده:
در باب اول، در چهار فصل، از «نام و نسب و مولد و رشد عایشه و ازدواج پیامبر(ص) با او»، «مناقب و فضایل او»، «فزونی دانش و فرهنگ او» و «سخاوت و اخلاق و عبادت و وفات او» سخن گفته است[۵].
در باب دوم، در دو فصل، از مسند عایشه و محتوای آن و وصف نسخه و عمل خویش در تحقیق و شرح رموز و... سخن رانده است[۶].
ابوزرعه رازی از ابن راهویه نقل کرده که درباره مسندش گفته است: «از هر صحابی برترین روایات را در کتابم آورده‌ام»[۷].
تعداد احادیث کتاب به شرح ذیل است:
- مسند ابوهریره: 543 روایت؛
- مسند عایشه: 1272 روایت؛
- مسند ام‌سلمه: 168 روایت؛
- مسند حفصه بنت عمر: 25 روایت؛
- مسند میمونه بنت حارث: 34 روایت؛
- مسند ام‌حبیبه بنت ابو‌سفیان: 34 روایت؛
- مسند صفیه بنت حیی بن اخطب، مسند جویریه بنت حارث و مسند زینب بنت جحش: در مجموع 16 روایت؛
- مسند سوده بنت زمعه: هشت روایت؛
- در جلد پایانی کتاب، احادیث صحابیات آمده که عدد آن روایات به 327 می‌رسد و از این تعداد، فقط 15 روایت آن از حضرت زهرا(س) می‌باشد.
وضعیت کتاب
محقق به دلیل عدم دستیابی به دیگر نسخ، تنها به یک نسخه از کتاب اعتماد نموده و با مراجعه به آثار دیگر علما همچون نسایی، مسلم، سراج، مروزی و... که روایتی از ابن راهویه در کتب خود جای داده‌اند، به تصحیح کتاب اقدام نموده و در صورت یافتن تفاوت بین نسخه موجود و آن آثار، به آن در پاورقی‌ها اشاره نموده است. معمولاً ترجمه راویان غیر ثقه و گاه ترجمه راویی که ذهبی او را ثقه دانسته را نیز در پاورقی‌ها آورده است. کلمات و اسامی‌ای که نیاز به ضبط داشته را مضبوط آورده و نصوص محرف یا مصحف را در پاورقی‌ها تذکر داده است. روایات را به دو صورت سلسله‌وار از اول کتاب تا آخر و روایات هر صحابی را به‌صورت مستقل، شماره‌گذاری نموده است.
از دیگر کارهای ارزشمندی که محقق آن را انجام داده، استخراج آیات، احادیث، آثار، اقوال و شناساندن اماکن و شرح کلمات غریب است.
علاوه بر موارد مذکور، درصورتی‌که در بخشی از نسخه با سقط، سفیدی و ناخوانایی و تاری روبه‌رو شده، با استفاده از دیگر مصادر آن را بازآفرینی نموده است.
محقق برای کتاب علاوه بر فهرست مطالب، فهارس فنی نیز قرار داده و در خلال تحقیقش به‌جای نام مصادر مورد استفاده، از علائم اختصاری و رمزی بهره برده است که شرح آن در انتهای مقدمه جلد اول و دوم ذکر شده است[۸].
در ابتدای جلد اول و دوم تصاویری از نسخه خطی به معرض نمایش گذاشته شده است[۹].
از این مسند که شش جلد بوده، تنها جلد چهارم آن در قاهره و بخش کوچکی از آن در کتابخانه ظاهریه موجود است و بخشی از آن نیز از روی همین دست‌نوشته‌ها یا دست‌نوشته‌های دیگر در رساله دکتری خانم جمیله شوکت (کمبریج، 1984م) تصحیح و ویرایش شده است. این بخش تصحیح‌شده، تنها احادیث منسوب به عایشه را در بر دارد. باید افزود، ابن حجر عسقلانی بر نیمی از مسند ابن راهویه دست یافته و زواید آن را در کتاب «المطالب العالية» آورده و سیوطی هم در تألیف «جمع الجوامع»، از این مسند بهره‌مند بوده است[۱۰].
پانویس
- ↑ ر.ک: مدیرشانه‌چی، کاظم، ص219
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص6-8
- ↑ ر.ک: همان، ص60
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص7-8
- ↑ ر.ک: همان، ص11-45
- ↑ ر.ک: همان، ص47-71
- ↑ ر.ک: طباطبایی، سید کاظم، مسندنویسی در تاریخ شیعه، ص110
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص68-70؛ مقدمه ج2، ص69-71
- ↑ ر.ک: ج1، ص65-67، ج2، ص66-68
- ↑ ر.ک: طباطبایی، سید کاظم، مسندنویسی در تاریخ شیعه، ص111
منابع مقاله
- مقدمات و متن کتاب.
- مدیر شانه‌چی، کاظم، «علم الحديث و دراية الحدیث (با تجدید نظر و اضافات)»، انتشارات اسلامی، چاپ چهاردهم، تابستان 1378ش.
- طباطبایی، سید کاظم، «مسندنویسی در تاریخ شیعه»، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات سلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1377ش.