مسأله شر و راز تفاوتها
مسأله شر و راز تفاوتها، اثر محمدصفر جبرئیلی (معاصر) که به بررسی عمیق و پاسخگویی به چالشهای قدیمی و جدید مطرح شده حول محور مساله شر که به بحث پیرامون علل پیدایش آن و رابطه آن با صفات و عدل خداوند، بهویژه با تأکید بر دیدگاههای اسلامی، میپردازد.
| مساله شر (و راز تفاوتها) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جبرئیلی، محمد صفر (نويسنده) |
| ناشر | کانون انديشه جوان |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ج2م5 ۲۱۹/۷ BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب شامل یک پیشگفتار و مقدمه است، سپس مطالب در شش فصل اصلی تنظیم شده است.
سبک نگارش
نویسنده برای تبیین موضوع از منابع غنی اسلامی از جمله قرآن کریم، احادیث و آثار اندیشمندان بزرگی چون علامه طباطبایی و شهید مرتضی مطهری، سبحانی و جوادی آملی، بهره برده است. وی علاوه بر طرح دیدگاههای اسلامی، به بررسی و پاسخگویی به دیدگاهها و اشکالات فلاسفه و اندیشمندان غربی معاصر و قدیم (مانند جان هیک، الوین، پلانتینجا و مایکل پترسون) نیز میپردازد[۱].
گزارش محتوا
فصل اول: کلیات؛ این فصل با بحث در خصوص ضرورت پرداختن به مساله شرور آغاز میشود و بیان میکند که این بحث از نخستین روزهای حیات بشری مطرح بوده است. سپس به پیشینه بحث، از کتاب ریگ ودا- سامهتیا در آیین هندو و اوستا تا دوران یونان قدیم (سقراط، افلاطون، ارسطو) تا اندیشمندان جدیدتر غربی و اندیشمندان مسلمان میپردازد. در ادامه، تعریفی مشخص از خیر و شر ارائه شده و ماهیت شر بررسی میشود، به این معنا که شر از نظر وجودی و برخورداری از واقعیت دارای ماهیت هست یا خیر. این فصل با تقسیمبندی شر به اقسام مختلف از جمله شر اخلاقی، شر طبیعی، شر اجتماعی، شر عاطفی، شر مرکب، شر فلسفی و شر ادراکی، خاتمه مییابد[۲].
فصل دوم: کجایی شرور (علت فاعلی و اسباب پیدایش)؛ این بخش به ریشهیابی و بررسی علت فاعلی شرور اختصاص دارد و نقش علم خداوند در پیدایش شرور و نیز نقش عمل انسان در این میان را تبیین میکند. همچنین به عواملی که زمینه پیدایش شرور را فراهم میکنند، پرداخته میشود. این عوامل شامل هواخواهی (نفس انسان)، گناه، جهل و نادانی و واکنشهایی که در پایینترین حد ممکن در عالم رخ میدهد، هستند. در نهایت، این فصل دیدگاه قرآن کریم مبنی بر اینکه شر از ناحیه انسانها و اعمال اختیاریشان نشئت میگیرد، را شرح میدهد[۳].
فصل سوم: چرایی شرور (علت غایی، اهداف و اغراض، آثار و فواید شرور)؛ این فصل به اهداف و اغراض وجود شرور و منافعی که ممکن است از آنها حاصل شود (علت غایی) میپردازد. این فواید شامل آشتی با خدا و خود، تواضع و فروتنی، آزمایش و امتحان (که موجب رشد و تکامل انسان میشود)، پند و عبرت، شکوفایی و تکامل، و صبر و استقامت هستند. تأکید میشود که سختیها و مصیبتها موجب تکمیل و پرورش استعدادهای عالی انسانی میشوند[۴].
فصل چهارم: شر و تقدیر الهی؛ این فصل مفهوم «تقدیر» در لغت (به معنای تعیین حدود و اندازه) و معنای خاص آن در مورد آفرینش مخلوقات توسط خداوند را شرح میدهد. تقدیر الهی در سه حیطه موردبررسی قرار گرفته است: تقدیر الهی در افعال اختیاری (انتخاب مستقیم انسان)، تقدیر الهی در افعال غیراختیاری فردی (مانند مرگ) و تقدیر الهی در افعال غیراختیاری اجتماعی. توضیح داده میشود که خداوند بر اساس حکمت و مصالح خاص، برای انسانها و گروهها حوادثی را رقم میزند، اگرچه انسان باید وظایف طبیعی و عقلانی خود را به کار گیرد[۵].
فصل پنجم: شر و صفات الهی؛ این فصل به اشکالاتی میپردازد که وجود شرور ممکن است در ارتباط با صفات الهی مانند توحید، عدل، حکمت، علم و قدرت خداوند، ایجاد کند. سپس به ارائه راهحلها و پاسخها میپردازد. راهحلهای کلیدی مطرح شده شامل: نظریه نیستانگاری شر (که شر را امری عدمی میداند)، نظریه هستانگاری تقسیمی (که وجود خیر را بر شر غالب میداند)، نظریه ترکیبی (از هستونیست یا وجود و عدم) که شامل نسبیانگاری شرور، تفکیکناپذیری خیر و شر، و خصوصیات جهان مادی است. همچنین دیدگاه قرآن در ردّ شر مطلق و تأکید بر «ذاتی بودن نظام جهان» بررسی شده و دفاع مبتنی بر اختیار انسان در پاسخ به شرور مطرح میشود[۶].
فصل ششم: عدل الهی، تفاوتها و تبعیضها؛ این فصل به طور خاص به مفهوم عدل الهی، تفاوتها و تبعیضها میپردازد. ابتدا معنای عدل از دیدگاه شهید مطهری (شامل موزونبودن، رعایت حقوق افراد و رعایت استحقاق) تبیین شده و سپس تفاوت بین تبعیض (تساوی ندادن به موارد متشابه) و تفاوت (اختلاف در خلقت و ظرفیت) شرح داده میشود. در ادامه، ضرورت وجود تفاوتها در نظام هستی برای تکامل انسانها و جوامع (ضرورت تفاوتها) و همچنین نقش تفاوت ظرفیتها در نظام آفرینش بررسی میشود. در پایان، دیدگاه قرآن مبنی بر اینکه خداوند به هر موجودی در حد توان و ظرفیتش داده است، ذکر میشود و تأکید میگردد که منشأ تفاوتها، ظرفیتهای ذاتی و اختلافات ذاتی موجودات است، نه نقص در فاعلیت یا بخشش خداوند[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.