مداینی، علی بن محمد
علی بن محمد مداینی (135-224 یا 228ق)، محدث و مورخ سنی قرن سوم.
| نام | مداینی، علی بن محمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | ابوالحسن علي بن محمد بن ابي‌السيف المدائني
ابوالحسن مدائني مدايني، ابوالحسن علي بن محمد ابن ابي‌سيف مدايني، ابيإالحسن علي بن محمد |
| نام پدر | محمد |
| متولد | 135ق |
| محل تولد | بصره |
| رحلت | 228ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | التعازي |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00609AUTHORCODE |
ولادت
علی بن محمد بن عبدالله بن ابی‌سیف مولی شمس بن عبدمناف، با کنیه ابوالحسن، معروف به مدائنی در سال 135ق، در بصره به دنیا آمد، سپس به مدائن نقل مکان کرد، لذا منسوب به آنجا گردید. پس از آن به بغداد کوچ کرد[۱].
جایگاه مدائنی
على بن محمد مدائنی از معدود مورخانى است که مورد اعتماد اهل سنت واقع شده و این امر شک خاصى نسبت به او برانگیخته است. یحیى بن معین و خطیب بغدادى وى را موثق دانسته‌اند. یحیى بن معین به احمد بن زهیر توصیه می‌کرد که کتاب‌های مدائنى را بنویسد.
این در حالى است که او روایات مسند محدودی دارد. ازآنجاکه مداینى در بصره رشد یافته، گرچه بعدها به مداین رفته و مداینى لقب گرفته، نباید از داشتن گرایش‌های عثمانى موجود در بصره بی‌بهره باشد؛ لذا راوى اخبار عوانة بن حکم نیز که به گفته یاقوت، عثمانىّ الهوى بوده، همین مداینى است. در خبرى که جاحظ از مدائنى آورده، آمده است که مدائنى گفته است: امویان تنها روایات مراثى را قبول می‌کردند. وقتى علت را پرسیدند گفت: دلیلش آن بود که این قبیل نقل‌ها مشتمل بر مکارم اخلاق بود![۲].
وفات
سال درگذشت او را به اختلاف آورده‌اند؛ طبری مرگ او را سال 228ق و در منزل اسحاق بن ابراهیم نوشته است. ابن ندیم سال‌های 215 و 225ق و خطیب بغدادی سال‌های 224 و 225ق را نقل کرده‌اند. از این میان، نوشته طبری به دلیل نزدیکی به روزگار مدائنی مطمئن‌تر به نظر می‌رسد[۳].
آثار
شماره تألیفات وى بر اساس شمارش ابن ندیم ۲۳۹ اثر است. این درحالى است که در فهرستى که یاقوت از آثار وى داده، کتاب‌های دیگرى نیز یاد شده که به نقل برخى تا ۲۶۱ مى‌رسد. این حجم از تألیف سبب شده تا برخى لقب شیخ‌الاخباریین را به مدائنى بدهند؛ بیست‌وهفت عنوان مربوط به پیامبر(ص)، سی‌ویک عنوان درباره قریش و شخصیت‌های برجسته آن قوم، سی‌وسه عنوان درباره اخبار زنان و مسئله ازدواج میان اشراف و امثال‌ذلک، هفت عنوان درباره اخبار خلفا، بیست‌وهفت عنوان درباره ایام العرب بعد از اسلام، سى‌وهفت عنوان درباره فتوحات، ده عنوان درباره اخبار عرب، سی‌ودو عنوان درباره اخبار شعرا و بقیه در موضوعات دیگر.
همان گونه که از اسامى این نوشته‌ها برمی‌آید. مدائنى از مهم‌ترین مؤلفان تاریخ‌نویس در دوره‌ای است که رسم بر نگارش تک‌نگاری درباره رخدادها و موضوعات خاص بوده است. علاقه خاص مدائنى به این قبیل موضوعات کاملاً از نوشته‌هاى وى آشکار است؛ به‌عنوان مثال او به جنبه‌های خاصى از سیره توجه کرده و رساله‌هایی مانند: كتاب أمهات النبي(ص) كتاب أقطاع النبي(ص)، كتاب عهود النبي(ص)، كتاب رسائل النبي(ص)، كتاب أخبار المنافقين، كتاب أزواج النبي(ص)، كتاب عمال النبي(ص) على الصدقات، این گرایش او را به‌وضوح نشان می‌دهد.
بسیارى از این تألیفات را که اندکى از آنها برجاى مانده و به چاپ رسیده، باید در حد مقالات کوچک دانست.
به‌عنوان مثال کتاب «الفرج بعد الشدة والضيق» او که تنوخى آن را ملاحظه کرده تنها پنج تا شش برگ بوده است.
رساله «المردفات من نساء قريش» مدائنى نیز که توسط عبدالسلام هارون به چاپ رسیده، کوتاه است.
این رساله درباره زنانی از قریش است که بعد از مرگ شوهر، به ازدواج دیگرى درآمده‌اند.
دو رساله «التعازي» و «علم الخواص» او نیز برجاى مانده است. ممکن است میان تألیفات وى، آثار بلندى نیز بوده که البته تاکنون خبرى از این قبیل آثار وى به دست نیامده است.
به‌عنوان مثال درباره کتاب «المغازي» او گفته شده که در سه مجلد بوده است.
بخش‌های زیادى از آثار مفقود او در کتاب‌های بعدى آمده است. از جمله فقرات فراوانى از کتاب «أسماء من قتل من الطالبيين» در کتاب «مقاتل الطالبيين» ابوالفرج اصفهانى آمده است. بلاذرى جمعاً ۱۴۱۶ روایت از مدائنى نقل کرده است. درست همان طور که بخش‌های زیادى از کتاب‌هایی که او درباره زنان نوشته، در «بلاغات النساء» آمده است. ابن ابى‌الحدید نیز بخش‌هایی از آثار مدائنى را نقل کرده است[۴].
پانویس
منابع مقاله
- جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، انصاریان، قم، اول، 1376ش.
- العسلي، خالد، «المدائني»، كلية الأدب جامعة البغداد، نیسان 1963، شماره 6، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور.
- پایگاه اینترنتی اسلام‌کوئست، در تاریخ 3 مهرماه 1399