مختلف القبائل و مؤتلفها
مختلف القبائل و مؤتلفها، اثر ابوجعفر، محمد بن حبیب (متوفی 245ق) کتابی است به زبان عربی با موضوع تراجم که به تحقیق ابراهیم ابیاری رسیده است. نویسنده در این کتاب، قبائل و افراد قبائل را معرفی کرده است. گویا این اثر، بخشی از یک کتاب دیگر از ابن حبیب بوده که چهل جزء داشته و هر جزء دارای صد صفحه بوده است.
| مختلف القبائل و مؤتلفها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حبیب، محمد بن حبیب (نويسنده) ابیاری، ابراهیم (محقق) |
| ناشر | دار الکتاب اللبناني دار الکتاب المصري |
| مکان نشر | لبنان - بيروت مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 2008م , 1429ق, |
| موضوع | اعراب - نسب نامه قبايل و نظام قبيلهای - کشورهای عربي - نسب نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 36/9 /آ1الف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، شامل مقدمه محقق و محتوای مطالب به ترتیب حروف الفبا است.
گزارش محتوا
نویسنده در این کتاب، قبائل و افراد قبائل را معرفی کرده است. محقق کتاب در مقدمه آن می‌نویسد: غیر از ابن ندیم، سایر اشخاص نام این کتاب را به همین عنوان یعنی «مختلف القبائل و مؤتلفها» ذکر کرده‌اند و فقط ابن ندیم و صاحب کشف الظنون هستند که نام این کتاب را به ترتیب، «المؤتلف و المختلف في النسب» و «المختلف و المؤتلف في أسماء القبائل» ذکر کرده‌اند. این اثر برای اولین بار در سال 1850م در شهر گوتینگن و توسط مستشرق معروف، هاينريش فرديناند وستنفلد، به چاپ رسید. او به نسخه‌های خطی مراجعه کرده و در حواشی کتاب به آن‌ها اشاره کرده است اما نسخه مورد اعتماد وی، همان نسخه به خط احمد بن علی بن عبدالقادر مقریزی شافعی است که در ماه ربیع‌الاول سال 839ق در مکه از کتابتش فارغ شده است. مشکل نسخه مقریزی این است که از نسخه اصلی که ابن حبیب برای ابوالقاسم حجبی املا کرده نوشته نشده است.[۱]
به‌هرحال علاوه بر وجود تشکیکی که در نقل املای ابن حبیب در نسخه مقریزی شده است، در این نسخه، ضبط تمام حرکات و عبارات سالم نیست و محقق کتاب سعی کرده است تا به کتاب‌های مختلف رجوع کند و این مشکل را حل کند و علاوه بر این در این نسخه تعریف مؤلف یعنی ابن حبیب را هم انجام داده است، فهارس فنی ناقص را تکمیل کرده، عنوان‌بندی‌ها را سر و سامان داده، به فصل‌بندی کتاب پرداخته، به ضبط کلمات و... پرداخته و....[۲]
این اثر، بخشی از کتاب «القبائل الكبير و الأیام» ابن حبیب بوده که دارای چهل بخش بوده و هر بخشی از آن صد صفحه داشته است. این اثر بزرگ از بین رفته و بخش‌هایی از آن تا زمان ابن ندیم باقی بوده است و وی از این اثر با عنوان «الأساس في النسب» نام برده است. در واقع می‌توان ابن حبیب را با این حجم عظیمی که در باب انساب نوشته است، نسب‌شناس دانست. وی علاوه بر این اثر، دو کتاب دیگر یعنی «العمائر و الربائع» و «النسب» را هم در علم انساب نوشته است.[۳]
در بخشی از کتاب در عنوان «عراب» در حرف عین می‌خوانیم: در قبیله قیس: عُرابُ، پسر فزارة بن ذبیان بن یغیض است و در قبیله طیئ، عراب فرزند جذیمة ابن ود بن معن بن عتود بن عنین.[۴]
همان‌طور که مشاهده می‌کنید نویسنده اسامی اشخاص را در قابیل مختلف را مورد بررسی قرار داده به‌گونه‌ای که علاوه بر نام شخص، نام پدر و اجدادش را نیز ذکر کرده است. او در اسامی مبهم سعی نموده ضبط آن را توضیح دهد.
وضعیت کتاب
فهارس فنی (شامل فهرست‌های مواد، قبائل، أعلام، شاعران، قافیه‌ها، أماکن، روزها، مسمیات و مراجع) در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.