مجموعه رسائل اعتقادی
مجموعه رسائل اعتقادی، تألیف علامه محمدباقر مجلسی، مجموعه هفت رساله به زبان فارسی است با موضوعات مرتبط به کلام اسلامی، که در یک کتاب گردآوری شده است. محقق این اثر، سید مهدی رجائی است.
| مجموعه رسائل اعتقادی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مجلسی، محمدباقر (نویسنده) رجایی، مهدی (محقق) |
| ناشر | آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | ايران - مشهد مقدس |
| چاپ | 1 |
| موضوع | احاديث شيعه - قرن 12ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 136 /م3م3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب در هفت رساله به‌ترتیب زیر است:
- فرق میان صفات فعل و ذات؛
- تحقیق مسئله بداء؛
- جبر و تفویض؛
- دفع شبهه حدیث جهل و معرفت؛
- ترجمه چهارده دیث راجع به امام عصر و علائم ظهور و رجعت؛
- بهشت و دوزخ؛
- حکمت و فلسفه شهادت امام حسین(ع).
گزارش محتوا
رساله اول، فرق میان صفات فعل و ذات است. علامه در مرحله اول، معنا و مراد از صفات فعل و ذات را بیان کرده و عبارات محدثینی همچون کلینی و صدوق را نقل نموده و سپس تحقیقی پیرامون کلام آن دو به رشته تحریر درآورده و بعد از آن چهار مسلک راجع به عدم زیادت صفات بر ذات، از جماعتی از بزرگان نقل کرده است، به شرح زیر:
مسلک اول: نمی‌توان برای حق تعالی اثبات صفات وجودی نمود؛
مسلک دوم: ذات حق تعالی جانشین صفات است در ما؛
مسلک سوم: بر ذات الهی، وجود و علم و قدرت و موجود و عالم و قادر نیز صادق است؛
مسلک چهارم: این صفات، امور اعتباریه نفس‌الامریه‌اند و عین ذات نیستند.
او سپس از این بحث می‌کند که اراده از صفات ذات است یا فعل؟ نویسنده، در خاتمه رساله، میان حاصل کلام صدوق و کلینی در بین صفات ذات و فعل جمع‌بندی می‌کند[۱].
دومین اثر، رساله تحقیق مسئله بداء است. علامه مجلسی، ابتدا در این کتاب معنای بداء را در لغت بیان می‌کند و سپس اقوال قائلین به بداء را نقل می‌نماید. وی بعد از آن نظر خود را مفصلا بیان می‌کند و سپس با بیان فوائد اعتقاد به بداء به‌نحو مبسوط، با نقل بعضی از احادیث اهلبیت(ع) رساله را به پایان می‌رساند[۲].
رساله سوم، جبر و تفویض است، علامه مجلسی، در مرحله اول حدیثی در کتاب «توحید» و «عيون أخبار الرضا(ع)» صدوق از امام هشتم(ع) راجع به جبر و تفویض، با ترجمه فارسی آن، نقل می‌نماید. او همچنین حدیثی از امام حسن مجتبی(ع) و پس از آن، دو قول مشهور از میان اقوال در جبر و تفویض (مذهب اشاعره و معتزله) را نقل می‌کند و سپس مختار مذهب حق در این مسئله (جبر و اختیار) را این‌گونه بیان می‌نماید: جبر و تفویض هر دو باطل و امری در میان این دو امر، حق است. محمدباقر مجلسی با بسط این مطلب و نقل روایات، مطلب را تمام کرده و رساله را به پایان می‌رساند[۳].
رساله چهارم، رساله دفع شبهه حدیث جهل و معرفت است. این حدیث همان است که کلینی در اصول کافی از امام صادق(ع) روایت کرده: «ستة أشياء ليس للعباد فيها صنع: المعرفة و الجهل و الرضا و الغضب و النوم و اليقظة»؛ اختلاف شده که منظور از معرفت و جهل در حدیث چیست؟ هفت وجه توسط نویسنده، در این‌باره ذکر شده و رساله با اشکال و ایرادات در وجوه ذکرشده به پایان می‌رسد[۴].
پنجمین رساله، ترجمه چهارده حدیث درباره امام زمان(ع) و رجعت است. عناوین موضوعات این احادیث عبارت است از:
- بشارت به خروج مردمانی در آخرالزمان و طلب حق توسط آنان؛
- علامتهای پیش از ظهور؛
- تفسیری از حروف مقطعه و استنباط خروج آن حضرت(عج) از آن؛
- چگونگی ازدواج نرجس خاتون با امام حسن عسکری(ع)؛
- چگونگی به دنیا آمدن حضرت مهدی(عج)؛
- سؤالهای سعد بن عبدالله از امام زمان(عج) در محضر امام حسن عسکری(ع)؛
- وقایع بعد از وفات امام یازدهم(ع) و نظر خلفای جور به امام زمان(عج)؛
- وقایع بعد از ظهور حضرت حجت(عج)؛
- اخبار پیامبر(ص) از امامان(ع) و دعای مخصوص هریک از آنها؛
- علامتهای ظهور حضرت صاحب(عج)؛
- اتفاقات بعد از ظهور؛
- رجعت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع)؛
- رجعت تمام انبیا و اوصیا و خوبان و بدان؛
- وظایف مردم در دوران غیبت[۵].
رساله ششم، رساله بهشت و دوزخ است. مجلسی، این اثر را در یک مقدمه و دو فصل نگاشته است. او در مقدمه به بیان معاد جسمانی و مسائل مربوط به آن و در فصول کتاب، به ارائه روایات وارده در احوال بهشت و دوزخ پرداخته است[۶].
رساله هفتم، در بیان حکمت شهادت امام حسین(ع) و رفع بعضی از شبهات که در این باب به خاطر اکثر شیعیان می‌رسد، است.
وضعیت کتاب
پنجمین رساله کتاب را با عناوین مختلفی خوانده‌اند؛ مثلاًدر الذريعه به نام «إثبات الرجعة»، در فیض قدسی «رسالة في الرجعة» و در چندین فهرست خطی در کتابخانه‌های مختلف، «رجعت»، نامیده شده، ولی ازآن‌رو که فقط روایتهای دوازدهم و سیزدهم از این رساله به رجعت مرتبط است، این نام‌گذاری‌ها صحیح به نظر نمی‌رسد. همچنین در بعضی از فهارس، این اثر را ظهوریه نامیده‌اند که این نام هم به دلیل پیشگفته (اختصاص تنها برخی از روایات به ظهور و علائم ظهور) درست به نظر نمی‌آید. بهترین عنوان برای این رساله همان «ترجمه چهارده حدیث» است که در برخی تراجم هم این‌گونه آمده است[۷].
از دیگر نامهای رساله بهشت و دوزخ، «ترجمه حدیث قیامت» یا «جنت و نار» است[۸].
از رساله دفع شبهه حدیث جهل و معرفت (چهارمین رساله) با عنوان «ستة أشياء» نیز تعبیر شده است[۹].
رساله جبر و تفویض نیز با عنوان‌های «ترجمه حدیث جبر و اختیار» و «ترجمه حدیث جبر و تفویض» یاد شده است و برخی پنداشته‌اند، این رساله تنها ترجمه‌ای است از حدیث ذکرشده در کتاب توحید و عیون صدوق، ولی این گمان اشتباه است؛ زیرا این رساله با ترجمه حدیث مذکور آغاز می‌شود و در ادامه با نقل مذاهب و بیان قول حق، مطالب مفید و فراوانی را در باب جبر و تفویض بیان می‌کند[۱۰].
رساله «تحقیق مسئله بداء» را هم «رساله بداء» نامیده‌اند[۱۱].
اولین رساله نیز نامهای دیگری دارد: «رسالة في صفات الذات و صفات الفعل» و «الفرق بين صفات الذات و صفات الفعل»، دو نام دیگر این رساله هستند[۱۲].
محقق، محور استنساخ و تحقیق این شش رساله را نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی قم و چند نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، می‌داند. از نظر وی، بهترین نسخه، مجموعه‌ای است که حاوی سی و چند رساله از علامه مجلسی است[۱۳].
کتاب، فاقد فهرست تفصیلی مطالب و سایر فهارس فنی است و در پاورقی‌ها آدرس آیات و روایات و منابع مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.