مجمع الزوائد و منبع الفوائد
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، نوشته ابوالحسن نورالدین علی بن ابی‌بکر بن سلیمان هیثمی شافعی (807-735ق)، از دانشمندان علم حدیث نبوی است. او یکى از مهم‌ترین منابع حدیثى اهل سنت را نگاشته است. این اثر با تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا عرضه شده است.
| مجمع الزوائد و منبع الفوائد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | هیثمی، علی بن ابوبکر (نويسنده) احمد عطا، محمد عبدالقادر (محقق) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1422ق - 2001م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | احادیث اهل سنت - قرن 9ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 12 |
| کد کنگره | /ﻫ9م3 124/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده کتاب - که از راوى‌شناسان و حدیث‌شناسان تراز اول اهل سنت بشمار مى‌رود - داراى عقاید اشعرى است و فقط در زمینه حدیث و ارزش‌گذارى احادیث موجود به تدوین و تألیف کتاب پرداخته است. او در این اثر نیز مانند کتاب‌های دیگرش، احادیث معتبر و صحیح درباره شخصیت على بن ابى‌طالب(ع) در زمان پیامبر و فضائل و مناقب آن حضرت و فرزندانش را نقل کرده و از این جهت، مورد توجه دانشمندان و محققان شیعه قرار می‌گیرد. به‌ویژه اینکه احادیث مزبور را از لحاظ سند و اعتبار تاریخى ارزش‌گذارى کرده و بسیارى از آن‌ها را تصحیح و تأیید نموده است.
هیثمى کتاب خود را بر اساس موضوعات و مسائل گوناگون اسلامى، مجموعاً در چهل‌وچهار عنوان کلى تنظیم و مرتب کرده است. این موضوعات، احادیث مربوط به مسائل مهم فقهى، اعتقادى، تاریخى، آداب و سنن، تفسیر قرآن، اخلاق و معرفت (تزکیه نفس)، طب و علم‌شناسى دینى را شامل مى‌شود و هریک از موضوعات را با نام «کتاب» تدوین نموده است.
در ذیل هر کتاب، ده‌ها باب آورده و در هر باب احادیثى را بیان کرده است. هیثمى در ذیل هر حدیث، منبع روایت را آورده است. سپس، اعتبار سند حدیث را به نظر خودش بیان کرده است و ضمنِ تضعیف یا تصحیح سند حدیث و ارزش‌گذارى رجالى آن، علت تخریج (اظهار نظر رجالى) خود را نیز ذکر کرده است. حتى در برخى موارد، اعتبار راوى در نزد دیگر صاحب‌نظران پیش از خود را نیز یادآور شده است. او در این کتاب هیچ سندى را ذکر نکرده است تا بتواند در حد امکان از حجم آن بکاهد؛ زیرا اگر سندهاى احادیث را نیز نقل مى‌کرد، شاید حجم کتاب به بیش از پنجاه مجلد افزایش مى‌یافت. او براى سهولت کار خود، سند احادیث را به منابع مهم و معتبر ارجاع و اسناد داده است.
به دلیل اهمیت کتاب هیثمى، کارهاى فراوانى روى آن انجام شده است و اکنون نیز در دانشگاه‌هاى ممالک اسلامى یکى از منابع مهم پایان‌نامه‌ها بشمار مى‌رود. اهمیت کتاب هیثمى به‌ویژه، براى عالمان شیعه این است که حدیث‌های مربوط به باورها و تاریخشان را از آن استخراج کرده و در مقام احتجاج و استدلال از آن‌ها بهره مى‌جویند[۱].
هیثمی کتابش را در موضوع‌ها و باب‌های فقهی بر سیاق چهل‌وچهار کتاب مرتب کرده است که عبارتند از: کتُب الإيمان، العلم، الطهارة، الصلاة، الجنائز – و فيه ما يتعلق بالمرض و ثوابه و عيادة المريض و نحو ذلك– الزكاة – و فيه صدقة التطوع – الصيام، الحج، الأضاحي و الصيد و الذبائح و الوليمة و العقيقة و ما يتعلق بالمولود، البيوع، الأيمان و النذور، الأحكام، الوصايا، الفرائض، العتق، النكاح، الطلاق، الأطعمة، الأشربة، الطب، اللباس و الزينة، الخلافة، الجهاد، المغازي و السير، قتال أهل البغي و أهل الردة، الحدود و الديات، التفسير – و فيه ما يتعلق بقراءة القرآن و ثوابه و على كم أنزل القرآن من حرف، التعبير، القدر، الفتن، الأدب، البر و الصلة، كتابٌ فيه ذكرُ الأنبياء(ع)، علامات النبوة، المناقب، الأذكار، الأدعیة، التوبة و الاستغفار، الزهد – و فيه المواعظ– البعث، صفة أهل النار و صفة أهل الجنة.
جلد یازدهم و دوازدهم آن نیز دربردارنده فهرست احادیث و آثار است.
هیثمی پیش از تألیف این کتاب، به گردآوری زوائد مسند امام احمد، ابویعلی موصلی، ابوبکر بزار و معجم‌های سه‌گانه طبرانی بر شش کتاب از بخاری، مسلم، ابن ماجه، ابوداود، نسایی و ترمذی اقدام نموده بوده است تا اینکه استاد او، شیخ زین‌الدین ابوالفضل عبدالرحیم عراقی، به او پیشنهاد می‌کند که این زوائد را بدون ذکر اسانیدشان یکجا گردآوری و باب‌بندی کند[۲]. هیثمی با این کار، 18776 حدیث را ذیل 44 کتاب گردآوری کرده است[۳].
محقق کتاب (محمد عبدالقادر) نشانی آیه‌های قرآنی را درج کرده است و حدیث‌هایی را که هیثمی از مسند امام احمد، ابویعلی موصلی، ابوبکر بزار و معاجم سه‌گانه طبرانی آورده، تخریج نموده و نشانی آن‌ها را در پاورقی آورده است. او تعلیقه‌هایی را در برخی جاها بر کتاب افزوده است و باب‌ها، کتاب‌ها و حدیث‌ها را شماره‌گذاری نموده است. وی با مراجعه به کتب اصلی، آنچه را که از متن احادیث افتاده بوده، در میان [کروشه] آورده است[۴].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه تحقیق، مقدمه مؤلف و متن کتاب.
- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی، «معرفی کتاب مجمع الزوائد (هیثمى)»
- پایگاه نداء الإیمان، «ملخص عن كتاب مجمع الزوائد و منبع الفوائد»