مجذوب تبریزی، محمد
محمد بن محمدرضا مجذوب تبریزی (متوفای 1093ق)، ملقب به شرف‌الدین، متخلص به مجذوب، عالم، فاضل، شاعر صوفی مشرب عهد صفوی به سبک حافظ شیرازی
ولادت
| نام | مجذوب تبریزی، محمد بن محمدرضا |
|---|---|
| نام‌های دیگر | تبریزی، شرف‌الدین محمد مجذوف
تبریزی، شرف‌الدین محمد مجذوب |
| نام پدر | محمدرضا |
| متولد | |
| محل تولد | تبریز |
| رحلت | 1093ق |
| اساتید | خلیل بن غازى |
| برخی آثار | الهدایا لشیعة أئمة الهدی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02223AUTHORCODE |
مصادر بر این اینکه اسم او محمد مجذوب تبریزى است متفق هستند، اما در اوصاف و عناوین او اختلاف نظر است. تاریخ تولدش مشخص نیست، و از شاعران کمترشناخته شده عصر صفوی بود. نامش محمد، معروف به میرزا محمد فرزند محمدرضا، اهل تبریز بود.
اساتید
به خاطر اینکه مجذوب از معاصرین علامه مجلسى می‌باشد احتمال داده شده که بعضى از مشایخ علامه مجلسى جزء مشایخ او نیز باشند اما بعضى از اساتید او چنین می‌باشد:
- مولى خلیل بن غازى
- میرزا محمد استرابادى
- سید حسن قائنى
- مولى احمد ساوجى
فعالیتها
مجذوب از علماى معروف قرن یازدهم هجرى است، در وسعت مشرب و سلوک و کثرت ذوق تصوف بر کمال بوده، طلاب تبریز هر روز در حلقه درس وى از بیانات شیرین وى فیض‌ها مى‌برده‌اند، غزلیات و مثنویات سلیس و روانى منظوم فرموده‌اند.
اطلاعات کافى از زندگیش در دست نیست تنها فقط اطلاعاتى که نصر آبادى و ولى قلى شاملو که از معاصرین او بودند در موردش ذکر کرده‌اند می‌باشد که به نقل آنها مى پردازیم:
او در شعر و شاعرى ید طویلى داشته است در اشعارش متخلص به مجذوب بوده است و به سبک حافظ شیرازى شعر مى سروده است.
وی در مدح ائمه اطهار غزل و قصیده بسیار دارد و عمده اشعار و مثنوی‌های وی را موضوعات عرفانی و اخلاقی و مدح امامان شیعه تشکیل می‌دهد.
در شعر، مجذوب تخلص می‌کرد و چنانچه نوشته‌اند و از مجموع کتاب‌هایش نیز پیداست، بیشتر از پانزده هزار بیت شعر دارد. از اشعار معروف او:
| یک شب آتش در نیستانی فتاد | سوخت چون عشقی که بر جانی فتاد | |
| شعله تا سرگرم کار خویش شد | هر نی‌ای شمع مزار خویش شد | |
| نی به آتش گفت: کاین آشوب چیست؟ | مر تو را زین سوختن مطلوب چیست؟ | |
| گفت آتش بی‌سبب نفروختم | دعوی بی‌معنی‌ات را سوختم | |
| زانکه می‌گفتی نی ام با صد نمود | همچنان در بند خود بودی که بود | |
| با چنین دعوی چرا ای کم عیار | برگ خود می‌ساختی هر نوبهار | |
| مرد را دردی اگر باشد خوش است | درد بی‌دردی علاجش آتش است |
در تبریز شاگردان بسیارى در درس او حضور داشتند و در ریاض العلماء چنین گفته شده که او از شاگردان خلیل بن غازى قزوینى بود. او شاعر صوفى مسلک بوده و بر اصول مذهب شیعى خود نیز محافظت می‌کرد.
او دو بار به خانه خدا به قصد اعمال حج سفر کرده است و عتبات مقدسه در نجف اشرف و کربلا معلى را زیارت کرده است و اشعارى را در مدح اهل‌بیت علیهم‌السلام سروده است.
او در تبریز مدت زیاد زیست و در آنجا مشغول به تدریس شدند و در سال 1085ق از تبریز به سمت قزوین به قصد دیدار با سلطان سلیمان صفوى عزیمت کردند و سلطان سلیمان صفوى او را مدرس در شهر شماخى قرار داد و به آنجا مسافرت کردند و مشغول به تدریس شدند و در همانجا نیز کتاب روضه الاذکار را تلخیص کردند و نام او را ریاض الزاهدین نامیدند.
مجذوب در تبریز کتابخانه شخصى داشت که همایون فرخ در موردش چنین می‌گوید:
کتابخانه مجذوب تبریزى: شرف‌الدین محمّدرضا تبریزى متخلص به مجذوب از علما و شعراى عارف قرن یازدهم است که محضرش پیوسته مجمع طالب علمان و دانش‌پژوهان بوده است. در منزلش که به صورت خانقاه در تبریز دائر بوده کتابخانه‌اى فراهم آورده بود که مورد استفاده طالب علمان قرار مى‌گرفته. مثنوى معروف به شاهراه نجات از اوست که به سال 1063 سروده است. کتاب‌هایى از کتابخانه متعلق به کتابخانه مجذوب تبریزى در کتابخانه مجلس شوراى ملى موجود است.
وفات
بعد از 4 سال از تألیف کتاب ریاض الزاهدین عالم دنیا را در سال 1093ق بدرود گفتند. در مورد محل دفن او نیز مطلبى یافت نشده است و قبر او نیز معلوم نمی‌باشد.
آثار
- در سال 1063ق دیوان شعرش را به پایان رسانید
- در سال 1067ق مثنوى شاهراه نجات را به پایان رسانید.
- در سال 1081ق کتاب روضة الاذکار را تألیف نموده‌اند.
- در سال 1083ق در ماه مبارک رمضان شرح کتاب الحجه من کتاب الهدایا را تألیف نموده‌اند.
- سال 1088ق کتاب التاییدات را تألیف نموده‌اند.
- سال 1089ق کتاب ریاض الزاهدین را تألیف نمودند.
منابع مقاله
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج5، ص133.
- پایگاه خبری تحلیلی خبر صبح ایران و آذربایجان