كشف الفضائح اليونانية و رشف النصايح الإيمانية
كشف الفضائح اليونانية و رشف النصايح الإيمانية اثر شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی (متوفی 632ق)، کتابی است در رد فلسفه.
| كشف الفضائح اليونانية و رشف النصايح الإيمانية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سهروردی، عمر بن محمد(نویسنده) مناعی، عایشه یوسف (محقق) |
| ناشر | دارالسلام |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تصوف - دفاعيه‌ها و رديه‌ها
فلسفه‌اسلامی - دفاعيه‌ها و رديه‌ها فلسفه يونان - دفاعيه‌ها و رديه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 766 /ک5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تحقیق و تصحیح کتاب، به قلم رئيس دانشكده شريعت اسلامی قطر؛ عایشه یوسف مناعی صورت گرفته است.
زبان و زمان تألیف
کتاب به زبان عربی و در جمادی‌الاول سال 621ق تألیف شده است[۱].
اهمیت کتاب
این کتاب پس از «عوارف المعارف»، از مهمترین و معروفترین آثار سهروردی است[۲].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در پانزده باب و دو خاتمه، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
مقدمه محقق، دارای دو بخش بوده و در آن، به توضیح روش تحقیق و توصیف نسخ خطی، پرداخته شده است[۳].
مقدمه مؤلف، به موضوع ابواب کتاب، اشاره گردیده است[۴].
این اثر سهروردی پس از انتشار، در میان دانشیان و فاضلان سده هفتم و هشتم شهرت زیای یافت و پشتیبانان و مخالفان پیدا کرد. ضیاءالدین ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی از عالمان و مشایخ نام‌بردار سده هفتم (م 655) با این اثر سهروردی خصومت می‌ورزید و در کتابی به نام «كشف الأسرار الإيمانية و هتك الأستار الحطامية» در رد و جواب آن پرداخت؛ به‌طوری‌که پس از چندی آن کتاب را به دو رساله دیگر در خصوص حکمت اسلام و عظمت شأن و شوکت حکمای مسلمان، مذیل کند یکی به نام «اشارات الواصلین» و دیگری «الرسالة الكنه»؛ اما همچنان که «تهافت التهافت» ابن رشد، هرگز نتوانست بر رونق و بازار «تهافت الفلاسفة» محمد غزالی، اثری کاری و نابودکننده داشته باشد، ردیه مسعود شیرازی نیز نتوانست از شهرت و رونق اثر حاضر بکاهد، چنانچه در سده هشتم، به قول معین‌الدین یزدی «از میامن دولت محمدی و صفای نیت مؤلف، شهرت و قبول این کتاب هم‌عنان صبا، به آفاق رسیده و با انوار خورشید به اطراف اقالیم مشهور، مذکور گشته، اهل‌دل را انیس روح‌افزای شد و سالکان راه حق را جلیس غمزدای آمد»[۵].
سهروردی در این کتاب کوشیده است که الهیات اسلامی، مسائل روح، نبوت، معاد و حشرونشر و صفات و اخلاق و افعال باری‌تعالی را در پانزده باب و یک خاتمه، تبیین کند و بر خواننده گمراه که به مطالعه آراء فلاسفه می‌پردازد، پیدا سازد که انقطاع از علوم عقلی و تعلق به علوم اسلامی، سرمایه رستگاری و درستکاری است. از آن روی که مؤلف بر علوم اسلامی اعم از علوم ظاهری و باطنی، تسلط کامل داشته، در این زمینه کاملاً موفق و فیروز است، ولیکن در نااستوار نمودن آراء فلاسفه و ناپخته نشان دادن نکات فلسفی، بسیار ضعیف و حتی در حد یک نویسنده مقلد است. با آنکه سهروردی از غزالی و آثار ضد فلسفی او، مانند «تهافت الفلاسفة» و «مقاصد الفلاسفة» تمتع یافته و بهره برده است، ولی هرگز نتوانسته چون غزالی، یکیک از مباحث فلسفی را برشمارد و به رد و انکار آن‌ها بپردازد[۶].
وی در این کتاب دو نوع شناخت را در مقابل همدیگر می‌گذارد: شناختی که از روی ایمان و اشراق است و به‌وسیله قلب تحصیل می‌گردد و شناختی که محل اخذ آن عقل است -شناخت عقلانی و در واقع مؤلف کوشیده است که مناظره گونه‌ای میان انواع دوگانه شناخت قلبی و عقلی- به وجود بیاورد و سعی کرده است که شناخت ایمانی را مستند به مواد مقبول اسلامی، همچون آیات قرآنی و احادیث نبوی و روایات مأثور و مروی سازد و شناخت عقلانی را در حد شعار و به‌دوراز هرگونه اسناد به جزئیات دقایق فلسفی، سست و ناپخته بنماید. ازاین‌رو فلاسفه را با شنویه و دهریه و مجوس و صابئه و هرکسی که با ارتباط عقل به جست‌وجوی الهیات می‌روند، همسیر و هم‌داستان می‌داند، به‌طوری‌که هرگز به حقایق امر و فطرت و خلقت نائل نمی‌آیند[۷].
سهروردی می‌نویسد که: مقدمه و سررشته فکری که فلاسفه را به گمراهی می‌کشاند این است که معتقدند «الواحد لا يصدر عنه الا الواحد» درحالی‌که این نظرشان از چند جهت باطل است. دیگر از بدعتهای شنیع فلاسفه، به نظر سهروردی آن است که صانع پاک را علة العلل نام می‌نهند. وی این نظر را، شرک و کفر و الحاد صرف می‌داند، زیرا که «علت به‌اصطلاح فلاسفه عبارت است از هر چیزی که امری از او صادر شود چون از وجود علت به جمیع اجزاء تأثیر حاصل گردد و جمله معلول واجب الصدور بود؛ بنابراین معلول ثانی علت موجود معلول ثالث بود و به‌حسب وجود اثر، هیچ فرق میان موجود مبدأ ثانی نباشد. بنای همه معلولات در صفت مبدائی ایجاب با مبدأ اول شریک باشند» و این کفر است و شرک، شرکی که از شرک بت‌پرست هم با ابعادش گمراه‌کننده‌تر است[۸].
به نظر سهروردی، دیگر از آراء ناپخته و گمراه‌کننده فلاسفه، آن است که به موجبیت ذات، قائل شدند و چون به‌حکم «الفاسد يدعو الی الفاسد»، فساد، فساد را میطلبد، بسیاری از آراء باطل دیگر از آنان سر زد. از آن جمله است قدم عالم که بنابراین عقیده، تقدم ذات حق بر عالم مقدم زمانی نیست، زیرا که معنی قدیم، عدم مسبوقیت است به‌حسب زمان و چون صانع بر مصنوع تقدم دارد فلاسفه از تقدم زمانی احتراز کردند و به تقدم ذاتی قائل شدند[۹].
روی اعتراضات سهروردی در این کتاب، نه‌تنها با فلاسفه است بلکه بر ارباب هیئت و نجوم که با فلاسفه در مواردی اشتراک و تشابه دارند، نیز انتقاداتی دارد؛ اما مسلم است که سهروردی هرگز به رد آراء ریاضی و طبی و ارباب هیئت و نجوم نپرداخته بلکه جای‌جای در هندسه و حساب و ریاضی و طب، سخن گفته و تلاش کرده است که میان اقوال ارباب ریاضی و طب و نجوم و اخبار و روایات اسلامی را جمع کند؛ اما طعن زبان و سهم بیان سهروردی در این کتاب، بیشتر متوجه ابن سینا و فارابی است[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، به همراه فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ[۱۱]، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است[۱۲].