كتاب الخمس (منتظری) (ویرایش جدید)
كتاب الخمس، تألیف مرحوم آیت‌الله حسینعلی منتظری (متوفی 1388ش)، شرحی است بر کتاب الخمس عروة الوثقای سید محمدکاظم یزدی (متوفی 1337ق).
| كتاب الخمس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | منتظری، حسینعلی (نويسنده) |
| ناشر | ارغوان دانش |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1386ش/1428ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-2768-08-0 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 14، خمس |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 188 /م8ک2 1386* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برخی از فضلای حوزه علمیه قم از آیت‌الله منتظری درخواست می‌کنند که در موضوع فقه تدریسی داشته باشد. ایشان نیز در ماه رجب 1389ق، بحث خمس را به‌ترتیب مباحث خمس عروة الوثقی آغاز می‌کند و برخی از مطالبی را که به ذهنش می‌رسیده، به‌صورت شرح یا نقد می‌نگارد.
وی از خوانندگان می‌خواهد که با چشم اغماض در آن بنگرند و چنانچه به اشتباهی برخوردند، آن را یادآوری کرده و یا بر وجه انصاف رد نمایند؛ زیرا انسان فراموش‌کار است؛ به‌خصوص که در بعضی از مباحث، برخی از امور به‌گونه ایراد و احتمال ذکر شده، نه به‌گونه اعتماد و اعتقاد؛ پس در امثال این موارد انتقاد علمی متوقع است، نه خروج از موازین بحث و ادب[۱].
در بالای برخی از صفحات کتاب، قسمتی از متن عروة الوثقی آمده و در ذیل آن شرح و توضیحات آیت‌الله منتظری ذکر شده است. این دو نوشتار به‌وسیله خطی ممتد از یکدیگر جدا گشته‌اند.
برای اطلاع از شیوه و روش نویسنده، به نمونه‌ای از آن اشاره می‌شود:
سید یزدی درباره خمس چنین نوشته: «و هو من الفرائض».
آیت‌الله منتظری درباره مفهوم خمس و تشریع آن می‌گوید: خمس اجمالا از ضروریات اسلام است و بر این مطلب، کتاب، سنت و اجماع دلالت دارد. خداوند درباره خمس در سوره انفال آیه 41 فرموده: وَ اِعْلَمُوا أَنَّمٰا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيءٍ فَأَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي اَلْقُرْبىٰ وَ اَلْيتٰامىٰ وَ اَلْمَسٰاكينِ وَ اِبْنِ اَلسَّبِيلِ إِنْ كنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّٰهِ وَ مٰا أَنْزَلْنٰا عَلىٰ عَبْدِنٰا يوْمَ اَلْفُرْقٰانِ يوْمَ اِلْتَقَى اَلْجَمْعٰانِ وَ اَللّٰهُ عَلىٰ كلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ (و بدانید هر چیزی را که [از راه جهاد یا کسب یا هر طریق مشروعی] به‌عنوان غنیمت و فایده به دست آوردید [کم باشد یا زیاد]، یک‌پنجم آن برای خدا و رسول خدا(ص) و خویشان پیامبر و یتیمان و مسکینان و درراه‌ماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده‌اش روز جداکننده حق از باطل، روز رویارویی دو گروه [مؤمن وکافر در جنگ بدر] نازل کردیم، ایمان آورده‌اید [پس آن را به‌عنوان حقّی واجب به خدا و رسول و دیگر نام‌بردگان بپردازید] و خدا بر هرکاری تواناست).
خداوند متعال در این آیه، کلامش را با علم آغاز کرده که خطابش متوجه عموم مؤمنین است و آن را با کلمه «أن» تأکید نموده است. این تأکید بدین منظور آمده که خداوند، بندگانش را تنبیه دهد به اینکه، اهتمام و عنایت خاصی به حکم مذکور دارد و آن را بر «ما» موصوله که از مبهمات است معلق نموده و به‌وسیله مبهم دیگری آن را تفسیر کرده تا تعمیم را برساند...
نویسنده در ادامه، واژه «غنم» در آیه را با استفاده از کتب علمای لغت، همچون مفردات راغب، عين اللغة، قاموس اللغة، المنجد و... توضیح داده، سپس نظر خویش را چنین بیان نموده است: فالظاهر أنه لم يؤخذ في مفهوم الغُنم خصوصية الحرب و القتال كما يعرف ذلك بملاحظة ضده أعني الغرم...
(ظاهرا در مفهوم «غُنم»، ویژگی جنگ و کارزار گنجانده نشده است؛ چنان‌که این را می‌توان با ملاحظه ضد آن، یعنی «غرم» شناخت).
و بالجملة: فالآية بعمومها تشمل للمعادن و الكنوز و الغوص و أرباح المكاسب، بل و الهبات و الجوائز أيضا و قد نطقت بهذا العموم الأخبار المستفيضه الواردة في الأبواب الآتيه في مقام تفسير الآيه...
(اجمالا عموم آیه، معادن، کنوز، غوص، ارباح مکاسب، بلکه هبات و جوایز را نیز شامل می‌شود و روایات زیادی که در ابواب آتی در مقام تفسیر آیه وارد شده، دال بر این عمومیت است)[۲].
فهرست محتویات در ابتدا و فهرست مصادر در انتهای کتاب آمده است.
عموم پاورقی‌ها به ذکر آدرس آیات و روایات و اقوال فقها اختصاص یافته است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.