كتاب الخط (زجاجی)
كتاب الخط، از آثار نحوی قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری قمری، ابوالقاسم عبدالرحمان بن اسحاق بغدادی نهاوندی صیمری، مشهور به زَجّاجی (متوفای 320ق)، است که چگونگی نگارش کلمات را در زبان عربی و رسم‌الخطّ قرآنی بیان می‌کند. پژوهشگر معاصر، ترکی بن سهو نزّال عتیبی، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و مقدمه و تعلیقاتی ارزشمند را بر آن افزوده و شخصیت و آثار زجاجی و به‌خصوص ویژگی‌ها و روش اثر حاضر را با دقت شناسانده است.
- نام دیگر کتاب حاضر، «الهجاء» است که زجاجی در کتاب الجمل با این عنوان به کتاب خودش ارجاع داده است و نام «كتاب الخطّ» که بر روی نسخه خطی نوشته شده، تفاوت چندانی با آن ندارد[۱].
| الخط | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زجاجی، عبد الرحمان بن اسحاق (نويسنده) عتیبی، ترکی بن سهو (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الخط |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1430ق - 2009م |
| چاپ | 2 |
| شابک | 9960-34-582-3 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- ترکی بن سهو نزّال عتیبی، تأکید کرده است که علی‌رغم پندار بسیاری از پژوهشگران، اثر حاضر از آثار زجاجی است و جای تردید ندارد[۲].
- محقق چند انتقاد را نیز بر نویسنده وارد شمرده است؛ از جمله اینکه بحث از تاریخ و عدد را که در مقدمه وعده داده، فراموش کرده است[۳].
ساختار و محتوا
- این اثر مختصر، فصل‌بندی خاصی ندارد. برخی از مباحث مهمّ آن عبارت است از: اقسام هجای اصطلاحی، حروف زیاده (الف و واو)، حروف محذوف برای اختصار، حذف الف وصل در 3 مورد، شناسایی افعالی که یاء و واو دارند، مهموز، اسامی مقصور و ممدود و معتلّ، همزه و حکایت در خطّ، نگارش افعال مجزوم یا مبنی بر حذف و اجتماع دو همزه در اول فعل، حکم «ما» درصورتی‌که حروف جرّ بر آن داخل شود در استفهام و غیر آن و چگونگی نگارش «الصلاة»، «الزكاة» و «الحياة» و رسم‌الخطّ قرآن حکیم.
نمونه مباحث
- بیشتر مردم برای تبعیت از رسم‌الخطّ قرآنی، «الصلوة»، «الزكوة» و «الحيوة» را با واو می‌نویسند.... برخی از کاتبان (نویسندگان)، این 3 واژه را با الف می‌نویسند («الصلاة»، «الزكاة» و «الحياة») و اما غیر از این کلمات، پس اجماع بر آن است که با الف نوشته شود، مانند «القَناة» (نیزه) و «الفَتاة» (زن جوان) و کلمات مشابه که واو دارد و واژگان «الصلاة»، «الزكاة» و «الحياة» در صورت اضافه باید با الف نوشته شود، مانند («صلاتك» و «صلاتي»)، و («زكاتك» و «زكاتي») و («حياتك» و «حياتي»)[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.