كافی‌پژوهی در عرصه نسخه‌های خطی

كافى‌پژوهى در عرصه نسخه‌هاى خطى اثر على صدرايى خويى، با همكارى سيد صادق حسينى اشكورى، نگاهى است به تلاش‌هاى انجام شده بر محور كتاب «الكافى» در عرصه نسخه‌هاى خطى كه به زبان فارسى و در سال 1387ش نوشته شده است.

کافی پژوهی در عرصه نسخه‌های خطی
پدیدآوران	صدرایی خویی، علی (نویسنده) حسینی اشکوری، صادق (مصحح)
ناشر	مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1387 ش یا 1429 ق
چاپ	1
شابک	‎978-964-493-341-7
موضوع	کلینی، محمد بن یعقوب، - 329ق. الکافی - نسخه شناسی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏Z‎‏ ‎‏8680‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏4‎‏ک‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

كتاب با دو مقدمه از آقاى مهدى مهريزى و نویسنده آغاز شده است.

در اين پژوهش، بيش از نهصد عالم، به عنوان: مدرس، كاتب، مصحح، اجازه دهنده و اجازه گيرنده «الكافى»، به همراه بيش از 1600 نسخه خطى از آن، در دو بخش معرفى شده‌اند

گزارش محتوا

كتاب شريف «الكافى»، تأليف ثقةالاسلام محمد بن يعقوب كلينى، مهم‌ترين و برترين اثر مكتوب شيعه به‌شمار مى‌رود. اين كتاب كه حاوى احاديث پيامبر(ص) و اهل‌بيت(ع) در عرصه‌هاى مختلف دينى است، به جهت ويژگى‌هاى منحصر به فرد، محور شكل‌گيرى و توليد بخش وسيعى از ادبيات مكتوب شيعه بوده و در طول تاريخ، مورد اهتمام عالمان شيعه قرار گرفته و شرح‌ها و تعليقه‌ها و ترجمه‌هاى فراوانى از آن و براى آن، عرضه شده است

در مقدمه آقاى مهريزى، ضمن بيان اهميت و جايگاه كتاب «الكافى»، به اقدامات انجام گرفته در همايش «گراميداشت بزرگان و عالمان رى» با اختصاص به بزرگداشت ثقةالاسلام كلينى اشاره شده است

در مقدمه نویسنده نيز به اهميت و جايگاه كتاب الكافى پرداخته شده است

بخش اول كتاب به معرفى دانشمندانى اختصاص دارد كه عمر خود را صرف كافى‌پژوهى نموده‌اند. اطلاعات درج شده در اين بخش، از فهرست‌نامه‌هاى نسخ خطى، استخراج شده و سامان يافته‌اند. اطلاعاتى از نسخه‌هاى «الكافى» كه در اين پژوهش، مورد توجه و بررسى قرار گرفته‌اند، عبارتند از: اجازات، نشان‌هاى سَماع و اِنهاء، ترقيمه‌ها و يادداشت‌هاى حاشيه نسخه‌ها

بر اساس تحليل اين اطلاعات، دانشمندانى كه بر روى «الكافى» پژوهش انجام داده‌اند، به چند گروه تقسيم شده‌اند:

1. مدرسان: دانشمندانى كه «الكافى» را براى شاگردان خود تدريس كرده‌اند و پس از تدريس، در نسخه‌هاى «الكافى»، نشان إنهاء و سَماع گذاشته يا اجازه نقل روايت نوشته‌اند.
2. مصححان: دانشمندانى كه «الكافى» را نزد اساتيد خود، قرائت نموده و نسخه خود را نزد آن‌ها تصحيح كرده‌اند و از اساتيد خود، موفق به اخذ نشان إنهاء و سَماع و اجازه نقل روايت شده‌اند.
3. كاتبان: دانشمندانى كه نسخه‌هاى «الكافى» را تحرير (استنساخ) نموده‌اند.
4. حاشيه‌نويسان: دانشمندانى كه بر حاشيه نسخه‌هاى «الكافى»، مطالبى در توضيح و شرح عبارت‌هاى الكافى، نوشته‌اند.
5. دارندگان نسخ معتبر: دانشمندانى كه نسخه‌هاى معتبرى از «الكافى» در دست داشته‌اند و نسخه‌هايى از اين كتاب، با نسخه آن‌ها مقابله و تصحيح شده است
6. اجازه‌دهندگان و اجازه‌گيرندگان: دانشمندانى كه اجازه روايت «الكافى» را اعطا يا دريافت نموده‌اند. درباره اين دو گروه، ضمن عنوان‌هاى «مدرسان» و «مصححان» نيز سخن گفته شده است

در اين بخش، اسامى كافى‌پژوهان، به ترتيب الفبايى، ذكر و در ذيل هر نام، به پژوهشى كه درباره «الكافى» انجام داده‌اند، اشاره شده است

قبل از شروع به ذكر نام دانشمندان، نویسنده توضيحاتى را درباره چند اصطلاح علمى، كه در اين بخش به وفور از آن‌ها ياد شده، ضرورى دانسته است. لذا به درج توضيحاتى درباره اجازات؛ نشان‌هاى سَماع، إنهاء، بلاغ، مقابله و قرائت موجود در نسخه‌ها، ترقيمه نسخه‌ها، کیفیت تصحيح در نسخه‌هاى خطى و رموز استفاده شده در حاشيه‌هاى «الكافى» پرداخته است

بخش دوم، به معرفى نسخه‌هاى خطى كتاب «الكافى» اختصاص يافته است. در اين بخش، 1608 نسخه خطى از كتاب كافى معرفى شده است. از اين تعداد، 1100 نسخه در فهرستگان نسخه‌هاى خطى معرفى شده بود و نویسنده پس از آن، تعداد ديگرى بر آن‌ها افزوده است. سيد صادق حسينى اشكورى نيز با تفحص در فهارس نسخ خطى داخل و خارج ايران، تعداد 426 نسخه از كافى شناسايى كرده كه تعدادى از آن، با يافته‌هاى نویسنده مشترك بوده است و در نهايت، پس از جرح و تعديل و حذف مشتركات، تعداد نسخه‌هاى كافى كه تاكنون شناسايى و معرفى گرديده، به 1608 عدد بالغ گرديده است

معرفى نسخه‌هاى شناخته شده از كافى در اين بخش، به ترتيب تاريخ كتابت صورت گرفته و در معرفى هر نسخه، اين اطلاعات ذكر شده است:

1-نام كشور، شهر و كتابخانه‌اى كه نسخه در آن قرار دارد؛ 2- شماره نسخه؛ 3- مباحث (قسمت‌هايى از كافى كه نسخه دربر دارد). شايان ذكر است اغلب نسخه‌هايى كه بخشى از كافى را دربر داشته و نسخه‌هايى كه تمامى اين كتاب را دارا باشند، بسيار اندك هستند؛ 4- نوع خط نسخه؛ 5- نام كاتب؛ 6- تاريخ كتابت؛ 7- نشان‌هاى بلاغ و تصحيح؛ 8- نام مقابله كنندگان نسخه؛ 9- تعداد برگ‌هاى نسخه؛ 10- مأخذى كه اطلاعات نسخه از آن اخذ شده است

چنانچه ذكر گرديد، در اين بخش 1608 نسخه از كافى معرفى شده است. نویسنده خلاصه نسخه‌هاى مربوط به سده‌ها و تعداد هر كدام كه از اين بخش استخراج شده را ذكر كرده كه عبارت است از: سال 600 تا 900ق: 13 نسخه؛ سال 900 تا 1000ق: 64 نسخه؛ نسخه‌هاى بدون تاريخ (كه فهرست‌نگاران تاريخ تحرير آن‌ها را قرن دهم حدس زده‌اند):28 نسخه؛ سال 1000 تا 1049ق: 131 نسخه؛ سال 1050 تا 1099ق: 652 نسخه؛ نسخه‌هاى بدون تاريخ (كه فهرست‌نگاران تاريخ تحرير آن‌ها را قرن يازدهم حدس زده‌اند): 252 نسخه؛ سال 1100 تا 1135ق: 124نسخه؛ سال 1136 تا 1199ق: 113 نسخه؛ سال 1200 تا 1299ق: 39 نسخه؛ سال 1300 تا 1399ق: 7 نسخه؛ بدون تاريخ (نسخه‌هايى كه فاقد تاريخ كتابت هستند و فهرست‌نگاران تاريخ تقريبى براى آن‌ها ذكر نكرده‌اند): 186 نسخه

به نظر نویسنده با تأمل و دقت نظر در آمار فوق، مشخص مى‌شود كه بيشترين نسخه از كافى در دوره صفوى كتاب شده است. زيرا شروع حاكميت شاهان صفوى از سال 907ق و پايان آن در سال 1135ق اتفاق افتاده و در اين دوره، 1165 نسخه از كافى (بيش از دو سوم نسخه‌هاى شناسايى شده از اين كتاب) تحرير و كتابت شده است

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، به همراه فهرست تصاوير نسخ در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.