قم‌نامه
قم‌نامه كتابى است به زبان فارسى، نوشته نویسنده معاصر سيد حسين مدرسى طباطبايى درباره تاريخ شهر قم.
| قم نامه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مدرسی طباطبایی، سید حسین (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | مجموعه مقالات و متون درباره قم |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1364 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قم - مجموعه‌ها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2113 /م7م4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب تشكيل شده، از يك مقدمه و هفت رساله يا گزارش در تاريخ شهر قم كه يكى از آنها به عنوان ضميمه مربوط به شهر دارالمومنين كاشان مى‌گردد.
گزارش محتوا
مؤلف در ابتدا، خلاصه گونه‌اى از مطالب كتاب را بدون هيچ گونه توضيحى در باب نحوه كار و نسخ مورد مراجعه و صحت و اصالت آنها آورده و تنها در باب رساله آخرين، يعنى جوابيه ميرزاى قمى متذكر شده كه مسوده اصلى اين رساله ضمن مجموعه‌اى از رسائل نویسنده در قم، و دو نسخه ديگر در دانشگاه و مدرسه آیت‌الله بروجردى در نجف است و نائب الصدر شيرازى در طرائق الحقائق بندى از اين رساله را آورده و چند سطرى درباره‌اش بحث و گفتگو كرده است.
اجمال معرفى اين رسالات بدين قرار است:
مقاله اول، تحت عنوان «خاندان صفى» نوشته‌اى است، تحقيقى در باب حكومت اين خاندان در طى قرون هفتم و هشتم هجرى بر شهر قم و چنانكه خود مؤلف متذكر شده است، خاندان مقتدر و حاكم قم، خاندان صفى بود كه دو قرن، از ميانه قرن هفتم تا دومين دهه قرن نهم در اين شهر نفوذ و عظمتى داشته و از موقعيت اجتماعى برخوردار بوده و افرادى از آن ميان در فاصله سال‌هاى 736-815ق. در قم و مضافات آن با اقتدار و به استقلال فرمانروايى داشته‌اند. نياى بزرگ اين خاندان «على صفى» از بزرگان قم در قرن هفتم بوده است. و سپس مى‌پردازد به ذكر امراى اين خاندان كه به ترتيب عبارت بودند از: خواجه تاج‌الدين على اصيل، خواجه على صفى، خواجه محمود قمى، خواجه اصيل‌الدين قمى، خواجه ابراهيم، خواجه محمد كه آخرين ايشان و نهايت به سال 815ق. فرمانروايى هشتاد ساله ايشان با كشته شدن وى به دست اسكندر فرزند عمر شيخ و نواده تيمور برچيده شد.
مقاله دوم، اختصاص دارد به وضعيت دارالضرب قم كه در آن اطلاعات جامعى پيرامون امر ضرب سكه در شهر قم از قديمى‌ترين ايام؛ يعنى قرن دوم هجرى به بعد، به همراه عكس نمونه‌هاى مضروب آمده است.
مقالات سوم و چهارم و پنجم، كتابچه‌هايى است استنساخ شده از منابع ايالتى و مستوفى‌گرى دوران قاجاريه كه نام‌هاى آنان به ترتيب عبارتند از: كتابچه طوايف و ايلات دارالايمان قم، كتابچه تفصيل حالات و املاك و مستغلات و قنوات و بلوكات دارالايمان قم، و كتابچه اعداد نفوس اهالى دارالايمان قم كه اولى و دومى جزو رسائلى بوده كه در دوره ناصرى به منظور تدوين مرآت البلدان فراهم آمده و نسخه مجموعه‌اى است كه قبلا به شماره 725 كتابخانه وزارت دارایى بوده و اكنون در محل كاخ گلستان نگهدارى مى‌شود. رسالات در حوالى سال 1296ق. به دستور ميرزا مهدى خان اعتضادالدوله حكمران قم و كاشان تألیف شده‌اند و بالاخره رساله اعداد نفوس است، نوشته محمدتقى بيك ارباب، در سال‌هاى 1284 - 1285ق. موجود در همان مجموعه فوق الذكر كه در اين مقاله و مقاله بعدى مؤلف عين كتابچه را كه به حروف سياق است، بدون هيچ گونه توضيح و راهنمايى جهت خواننده غير آشنا به سياق، گرآورى نموده است.
مقاله بعدى كه به عنوان ضميمه يك، ظاهرا ضميمه به مقالات پيشين، آمده، عنوانش كتابچه حالات و کیفیت بلده و بلوكات و مزارع دارالمومنين كاشان است و بديهى است اول چيزى كه جلب توجه مى‌كند، آمدن آن در مجموعه‌اى است با عنوان و موقوف به شهر قم، اگر چه از نظر شرايط تاريخى و جغرافيايى و بسيارى امور ديگر همسان باشند.
هفتمين مقاله كتاب كه عليرغم رسالات پيشين حاوى مطالب فقهى و كلامى است و عبارت است از رساله‌اى با عنوان «جوابات مسائل ركنيه» از محقق و مجتهد بزرگ اوائل عصر قاجاريه، ميرزا ابوالقاسم قمى صاحب كتاب معروف قوانين. دراين جا و در پاورقى مؤلف كتاب، فهرست جامعى از مآخذ و منابع مربوط به ميرزاى قمى، جهت محققین احوالات ايشان آورده كه بسيار ارزشمند است.
محتواى اين رساله عبارت است، از 9 سؤال از سوى شخصى كه خود ميرزا او را «المولى العالم الزكى مولانا على المازندرانى الملقب بالركن» خطاب نموده و عموما؛ مشتمل است بر استعلام نظرات ميرزا در باب تمايز ميان شريعت و طريقت و پاره‌اى ايرادات به نظرات ملاصدرا و غير آن است.
وضعیت کتاب
كتاب؛ مشتمل است بر پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و در پايان كتاب سه دسته فهرست؛ شامل نام كسان و جايگاه‌ها و كتب مذكور آمده است.
منابع مقاله
- خان محمدى، على‌اكبر، قم نامه، كيهان فرهنگى، شهريور1365، ش30، ص18-19.
- مقدمه مؤلف.