فقه سیاسی (عمید زنجانی)
فقه سیاسی: حقوق معاهدات بینالمللی و دیپلماسی در اسلام، تألیف عباسعلی عمید زنجانی (۱۳۱۶-۱۳۹۰ش)، فقیه، مجتهد، نویسنده و استاد دانشگاه است. این کتاب به بررسی جامع حقوق معاهدات بینالمللی و دیپلماسی از منظر فقه و حقوق اسلام میپردازد و ابعاد مختلف این حوزه را تحلیل میکند.
| فقه سیاسی(عمید زنجانی، عباسعلی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عمید زنجانی، عباسعلی (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | حقوق معاهدات بین المللی و دیپلماسی در اسلام |
| ناشر | سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1388ش |
| چاپ | 4 |
| شابک | 978-964-459-462-5 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ع۸ف۷ 231 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
این کتاب به دلایل متعددی دارای اهمیت است:
- نخستین اثر جامع: این اثر بهعنوان نخستین مجموعه جامع در زمینه حقوق معاهدات بینالمللی و دیپلماسی در فقه اسلامی به زبان فارسی شناخته میشود.
- بنیانگذاری فقه سیاسی نوین: هدف آن ایجاد یک فقه سیاسی بنیادی و نوآورانه است که بهطور نظاممند به مسائل سیاسی معاصر از دیدگاه اسلامی میپردازد.
- چارچوب اسلامی برای روابط بینالملل: این کتاب چارچوبی اسلامی را برای روابط بینالملل ارائه میدهد که صلح، عدالت و امنیت جهانی را از منظر اسلامی ترویج میکند.
ساختار
این کتاب در قالب شش فصل و هر فصل در چندین مبحث سازماندهی شده که بهتفصیل به حقوق معاهدات بینالمللی و دیپلماسی در اسلام میپردازد.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب دارای ویژگیهای زیر است:
- علمی و آکادمیک: متن، دارای لحنی رسمی و دانشگاهی است و بهکرات از ارجاعات و پاورقیها برای پشتیبانی مطالب استفاده شده است.
- فقهی و تحلیلی: مباحث با رویکرد عمیق فقهی، شامل تعریف مفاهیم، بررسی ادله و تحلیل دیدگاههای مختلف فقها مطرح میشود.
- جامعیت: موضوعات با پوشش گستردهای از ابعاد تاریخی، نظری و کاربردی مورد بررسی قرار میگیرد.
- استدلالی: نویسنده برای اثبات مدعیات خود، از آیات قرآن، روایات و اصول فقهی استفاده میکند.
- تطبیقی (ضمنی/صریح): اگرچه تمرکز اصلی بر فقه اسلامی است، اما گاهی بهصورت ضمنی یا صریح، مباحث با حقوق بینالملل مدرن و دیدگاههای غربی مقایسه میشود.
گزارش محتوا
بخش مقدمه به ضرورت تدوین فقه سیاسی و حقوق بینالملل اسلامی پرداخته و این کتاب را تلاشی برای پر کردن این خلأ معرفی میکند. نویسنده تأکید میکند که جامعه اسلامی نیازمند یک نظام حقوقی کامل است که بتواند به روابط بینالملل شکل دهد و راهبردهای دیپلماتیک را از منظر اسلامی ارائه کند. این بخش همچنین به نقش سازمان «سمت» در حمایت از این پروژه عظیم علمی اشاره دارد [۱].
فصل اول (حقوق تعهدات در قراردادهای بینالمللی و فقه و حقوق اسلام): این فصل با تعریف مفاهیم اساسی مانند «معاهده»، «قرارداد» و «پیمان» آغاز میشود و به تقسیمبندی قراردادها از حیث تابعیت اشخاص به دو نوع قراردادهای داخلی و بینالمللی میپردازد. سپس، ادله اعتبار قراردادهای بینالمللی از منظر فقه اسلامی، از جمله آیات قرآن کریم، سنت نبوی و سیره عقلا بررسی میشود. انواع قراردادهای بینالمللی در فقه اسلامی تشریح شده و به تعهدات متقابل بینالمللی و مسئولیتهای ناشی از نقض پیمان پرداخته میشود[۲].
فصل دوم (عقد «استیمان»، قرارداد تحتالحمایه): این فصل، بهطور خاص بر قرارداد «امان»، که به معنای اعطای امنیت به غیر مسلمانان است، تمرکز دارد. ماهیت، شرایط و ادله مشروعیت این قرارداد، از جمله الزامات و معیارهای فقهی برای صحت آن، بهطور مفصل بررسی میشود. همچنین، به مقایسه عقد استیمان با سایر عقود مشابه و تبیین لزوم و آثار حقوقی ناشی از آن میپردازد، که شامل تعهدات متقابل طرفین است. این فصل همچنین به اولویت این قرارداد و نحوه پایان یافتن آن و شیوههای حل و فصل اختلافات مربوط به آن میپردازد[۳].
فصل سوم (قرارداد متارکه جنگ، مهادنه): این فصل، به قرارداد «مهادنه» یا ترک مخاصمه موقت میپردازد که با هدف توقف جنگ و برقراری صلح در یک دوره زمانی مشخص منعقد میشود. در این فصل، ادله مشروعیت، مدت، شروط، احکام و آثار این نوع قرارداد بهتفصیل مورد بحث قرار میگیرد. همچنین، نمونههای تاریخی مهادنه، بهویژه در عصر نبوت، برای فهم بهتر کاربرد آن ارائه میشود. بخشهای مهم دیگر شامل تدابیر پیشگیری از خیانت از سوی مهادنین و اولویت دادن به این قرارداد در راستای حفظ منافع جامعه اسلامی است. این فصل، همچنین به مسئولیتهای بینالمللی که ممکن است از نقض این قرارداد ناشی شود، میپردازد[۴].
فصل چهارم (قرارداد ذمه، پیمان اتحاد ملی): این فصل، به نقش اقلیتهای دینی در جامعه اسلامی و مفهوم قرارداد «ذمه» اختصاص دارد. این قرارداد، چارچوبی را برای حمایت از حقوق و آزادیهای غیر مسلمانانی که در سرزمینهای اسلامی زندگی میکنند، فراهم میآورد. ارکان قرارداد ذمه، از جمله تعهدات متقابل و مسئولیتهای حاکم اسلامی و اقلیتها، بهویژه در زمینه پرداخت جزیه، تجزیه و تحلیل میشود. همچنین، به وظیفه مأمورین جمعآوری جزیه و بررسی مسئولیتهای اقتصادی و تجاری اقلیتهای مذهبی پرداخته میشود[۵].
فصل پنجم: این فصل، به بحث پیرامون حکمیت در حل مسالمتآمیز اختلافات بینالمللی میپردازد[۶].
فصل ششم (دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام): این فصل، به بررسی جامع دیپلماسی و رفتار سیاسی از منظر اسلامی اختصاص دارد. در ابتدا، مفاهیم و انواع دیپلماسی، از جمله دیپلماسی قرآنی و نبوی، تبیین میشود. سپس به شیوههای مذاکره و ارتباطات سیاسی که توسط پیامبر اکرم(ص) بهکار گرفته شده و نقش آنها در مدیریت روابط خارجی پرداخته میشود. این فصل، بر اهمیت اصل حکمت و رویکردهای صلحآمیز در دیپلماسی اسلامی تأکید میکند. همچنین، به تعهدات متقابل در روابط دیپلماتیک و لزوم پیشگیری از خیانت در معاهدات اشاره دارد. نهایتاً، این فصل به نقش دیپلماسی در حل و فصل اختلافات و تأمین امنیت و مصالح جامعه اسلامی در روابط بینالملل میپردازد[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.