فرامرزنامۀ کوچک
فرامرزنامۀ کوچک تألیف رفیع‌الدین مرزبان فارسی، این کتاب مشتمل بر 1576 بیت، از منظومه‌های پهلوانی کهن و پیشینه‌دار است که به قلم رفیع‌الدین مرزبان فارسی از شعرای قرن ششم بین سال‌های 555 تا 571 قمری سروده شده است. این منظومه از متون مهم در حوزۀ پژوهش‌های اساطیری و حماسی است و از نظر لغوی و دستوری و ادبی نیز متنی ارزشمند محسوب می‌شود. پیشگفتار و متن انتقادی و شرح ابیات دشوار این کتاب را ابوالفضل خطیبی و رضا غفوری انجام داده‌اند.
| فرامرزنامۀ کوچک | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرزبان فارسی، رفیع‌الدین (نویسنده)
خطیبی، ابوالفضل (پیشگفتار و شرح ابیات دشوار) غفوری، رضا (پیشگفتار و شرح ابیات دشوار) |
| ناشر | بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 1ـ71ـ6441ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
گزارش کتاب
فرامرزنامۀ کوچک مشتمل بر 1576 بیت، از منظومه‌های پهلوانی کهن و پیشینه‌دار است که به قلم رفیع‌الدین مرزبان فارسی از شعرای قرن ششم بین سال‌های 555 تا 571 قمری سروده شده است. این منظومه از متون مهم در حوزۀ پژوهش‌های اساطیری و حماسی است و از نظر لغوی و دستوری و ادبی نیز متنی ارزشمند محسوب می‌شود.
سرایندۀ فرازمرزنامۀ کوچک در دو جا از خودش سخن می‌گوید: یکی در اوایل منظومه، پیش از شرح رفتن فرامرز به هند که خود را مرزبان می‌نامد و از 36 سالگی و پیری و موهای سپید و تنگدستی‌اش سخت شکوه می‌کند و از گنج‌داران می‌خواهد که بخشش پیشه گیرند و لابد به پاداش سرایش فرامرزنامه، به او صله هم ببخشند. جای دیگر آغاز داستان فرامرز با کید هندی است.
اکبر نحوی در پژوهشی مفصل دربارۀ سرایندۀ این منظومه و زمان سرایش آن، به نتایج درخشانی رسیده است. او بر اساس شواهد و قراین در متن منظومه و مقایسۀ آنها با برخی روایات منقول در کتاب‌های رجال، به این نتیجه رسید که مرزبان در بیت 114 همان رفیع‌الدین مرزبان فارسی معروف به دبیر است که منظومۀ خود را احتمالاً برای نصرت‌‌الدین محمد جهان پهلوان از سلسلۀ اتابکان آذربایجان سروده بود.
منبع نظم فرامرزنامۀ کوچک کاملاً شناخته شده و سرایندۀ آن دو بار آشکارا یادآور شده که منبع او به نامۀ خسروان آزادسرو می‌رسد. شاعر در آغاز نامه نوشتن فرامرز به کید هند چنین می‌گوید: کنون بازگردم به گفتار سرو*** چراغ مهان سرو ماهان به مرو. آزادسرو در قرن چهارم هجری در دربار احمد بن سهل، روایات رستم و خاندان او را در «نامۀ خسروان» خود که به نثر فارسی بوده، گردآورده بود و همین روایت به شاهنامه و شبرنگ‌نامه رسیده است.
داستان فرامرزنامۀ کوچک، رفتن فرامرز در زمان پادشاهی کیکاوس به هندوستان برای یاری به نوشاد هندی و شرح نبردهای اوست. این منظومه مانند همۀ منظومه‌های پهلوانی که پس از شاهنامه سروده شده‌اند، از این کتاب تأثیر پذیرفته است. با این حال اقتباس مستقیم از بیان فردوسی در فرامرزنامه پرشمار نیست و سراینده کوشیده در فضاسازی‌ها و تصویرپردازی‌های صحنه‌های نبرد و توصیف شخصیت‌ها و منش آنان، این اقتباس‌ها پوشیده‌تر باشد و در حد الهام شعری باقی بماند و به اقتباس مستقیم کشیده نشود.
فرامرزنامۀ کوچک مانند دیگر منظومه‌های قرن پنجم و ششم، برخی لغات و ترکیبات کهن را که بیشتر آنها در شاهنامه نیز وجود دارد، در خود دارد؛ از جمله آدرنگ، آویز، ابرش، ازار، بخسته، اندر نهادن، بدرگ، برکی، بسنج و .... .
در این تصحیح از نه دستنویس بهره برده شده که دستنویس اساس مصححان در کتابخانۀ ملی پاریس با تاریخ 1173 قمری نگهداری می‌شود.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات