فتح الجليل للعبد الذليل
فتح الجلیل للعبد الذلیل اثر جلال‌الدین سیوطی (840-911 ه) در اعجاز شگفت‌انگیز آیه «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور...»(بقره/257). مؤلف از این آیه صدوبیست بحث از مباحث علم بدیع و بیش از بیست مسئله از مسایل سایر علوم چون صرف، نحو، فقه، اصول فقه، کلام، اخلاق و سیر و سلوک استخراج کرده است. پاورقی‌های سودمند و عالمانۀ محقق آن دکتر محمد رفعت زنجیر بر اهمیت کتاب افزوده است.
| فتح الجليل للعبد الذليل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده) زنجير، محمد رفعت (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | فتح الجليل للعبد الذليل: رسا‌لة في تفسير قول الله تعا‌لي: (الله ولي الذين آمنوا) رسا‌لة نا‌درة في إعجاز القرآن |
| ناشر | مؤسسة الريان للطباعة و النشر و التوزيع |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1423ق. = 2002م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /س9ف22 / 83/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه تألیف
می‌توان برداشت کرد که هدف مؤلف از نگارش این اثر آن است تا مهمترین ویژگی قرآن که همانا تأثیرگذاری، قداست و خدایی بودن است، را نشان دهد. این مهم از راه‌هایی قابل استفاده است. یکی از آن راه‌ها اعجاز بیانی قرآن است. اگر بتوان یک آیه با بیست‌وپنج واژه را تحلیل کرد و مسایل چندین علم و صدوبیست بحث بلاغی از آن استخراج کرد در نتیجه باور به تأثیرگذاری قرآن تقویت خواهد شد. از این‌رو وقتی ولید بن مغیره به اعجاز شگفت‌انگیز آن پی برد اذعان کرد که قرآن سخن بشر نیست. بدین دلیل سیوطی برای نخستین بار آیه مذکور را در این کتاب مورد پژوهش قرار می‌دهد.[۱]
محاسن و معایب
محقق این رساله چند نکته اعم از حسن و عیب برای آن برشمرده است که عبارتند از:
- در تراجم مشهور این اثر به عنوان رسالۀ مستقلی ذکر شده است نه برگرفته از لابلای آثار وی همچون معترک الاقران فی اعجاز القرآن که گسترده‌ترین اثر بلاغی سیوطی بشمار می‌آید.
- سیوطی در این اثر مباحث علم معانی، بیان، و بدیع را نه بطور کامل ادغام کرده و نه به صورت جامع تفکیک کرده است. بلکه به شکل مزجی برخی از مباحث علم بدیع را با دانش معانی آمیخته کرده و بعضی از عناوین دانش معانی را مستقل آورده است. بهتر این بود که هر یک از سه دانش بلاغی را در فصلی جداگانه مطرح می‌کرد.
- وی در ذکر اصطلاحات بلاغی ناهماهنگ عمل کرده است. گاهی اطناب گفته و گاهی بسط. در حالی که ایندو یکی است ولی خواننده گمان می‌برد که دوتاست. از این‌رو آمار مصطلحات فصاحت و بلاغت بدون دلیل موجهی افزایش پیدا کرده است. اعجاز قرآن از چنان شهرتی برخوردار است که دوست و دشمن به آن اذعان داشته‌اند و لازم نیست برای اثبات آن به تکلف افتاد و عناوین و مصطلحات غیر استاندارد جعل کرد.[۲].
پانویس
منابع مقاله
- سیوطی، جلال‌الدین، فتح الجلیل للعبد الذلیل، با تحقیق محمد رفعت زنجیر، بیروت، مؤسسه الریان، اول، 1423.
- مقدمه محقق بر کتاب حاضر.