فاضل تونی، محمدحسین
محمدحسین تونی (1259ش -1339ش)، معروف به فاضل تونی، ادیب و مدرس حکمت و عرفان و صاحب «تعلیقه بر شرح فصوص الحكم».
| نام | فاضل تونی، محمدحسین |
|---|---|
| نامه‌ای دیگر | محمدحسين بن ملا عبدالعظيم فاضل توني
توني، محمدحسين |
| نام پدر | ملا عبدالعظیم |
| متولد | 1298ق (1259ش) |
| محل تولد | تون از توابع شهرستان فردوس در خراسان جنوبی |
| رحلت | 1339ش |
| اساتید | جهان‌گیرخان قشقایی |
| برخی آثار | تعلیقه بر فصوص |
| کد مؤلف | AUTHORCODE18006AUTHORCODE |
ولادت
ایشان در سال 1298ق (1259ش) در تون از توابع شهرستان فردوس در خراسان جنوبی متولد شد.
تحصیلات
پدرش، ملا عبدالعظیم، واعظ بود و فرزندش را پیش از رسیدن به سن تعلم، به مکتب سپرد. تونی پس از فراگرفتن خواندن و نوشتن در مدتی کوتاه، به تحصیل مقدمات ادبیات عربی پرداخت و تمامی قرآن کریم را نیز حفظ کرد.
در همان اوان، پدرش درگذشت. تونی در زادگاه خود، شرح سیوطی بر الفیه ابن مالک (البهجة المرضية) را نزد ملا محمدباقر تونی و مغنی را نزد آقا میرزا حسین خواند و مقداری از مطول را نیز فراگرفت.
در هفده‌سالگی برای ادامه تحصیل به مشهد رفت. استادان وی در آنجا عبارت بودند از: ادیب نیشابوری در درس مطول، که لقب «فاضل» را او به محمدحسین داد؛ آقا میرزا عبدالرحمان مدرس شیرازی در تدریس قسمتی از مطول و خلاصة الحساب شیخ بهایی و هیئت و نجوم و تحریر اقلیدس؛ حجت‌الاسلام بجنوردی در فقه و اصول و شیخ اسماعیل قائنی در درس معالم. پس از شش سال، او با شیخ محمد - که بعدها در اصفهان به شیخ محمد حکیم معروف شد - به اصفهان رفت تا به تحصیل فلسفه و حکمت بپردازد و دانش خود را در فقه و اصول تکمیل کند. در آن هنگام اصفهان مهد دانش و ملقب به دارالعلم بود و تدریس علوم دینی و فلسفی در آنجا رونق داشت. فاضل تونی و شیخ محمد، در اصفهان حجره محقری گرفتند و با تنگ‌دستی، اما با شور و حرارت به تحصیل پرداختند. فاضل تونی از اولین روزهای اقامت در اصفهان، در درس منظومه جهان‌گیرخان قشقایی حاضر شد و پس از شش سال آن را تمام کرد. جهان‌گیرخان دوره منظومه حکیم سبزواری را در مدت شش سال تدریس می‌کرد و قسمت اعظم مطالب شفا و اشارات و حكمة الإشراق و اسفار را در ضمن آن بیان می‌کرد. تونی هم‌زمان با تحصیل منظومه، از علمای بزرگ اصفهان، همچون آقا سید محمدصادق خاتون‌آبادی و آخوند فشارکی و آقا سید علی نجف‌آبادی، فقه آموخت.
او یازده سال در اصفهان ماند و تمام وقت خود را به تحصیل و مباحثه و تدریس و عبادت و ریاضت و تهذیب نفس اختصاص داد که به گفته خود وی، بهترین ایام عمرش بوده است. فاضل، پس از اقامت یازده‌ساله در اصفهان سفری به خراسان کرد و بار دیگر عازم اصفهان شد، اما در بین راه، چون به تهران رسید، باخبر شد که آقا میرزا هاشم اشکوری، استاد نامور فلسفه در مدرسه سپهسالار جدید، تدریس شرح مفتاح الغيب را آغاز کرده است. چند روزی در این شهر درنگ کرد و به درس اشکوری حاضر شد. احاطه علمی و صفای محضر اشکوری، فاضل را چنان مجذوب ساخت که از رفتن به اصفهان صرف نظر کرد و در تهران ماند. او علاوه بر شرح مفتاح الغيب، شرح فصوص الحكم و تمهيد القواعد را نیز از وی فراگرفت.
تدریس
پس از درگذشت آقا میرزا هاشم اشکوری، تونی به مدرسه دارالشفا رفت و به تدریس پرداخت. وی در مدرسه علوم سیاسی و دارالفنون، عربی و فقه و منطق و از 1313ش، در دارالمعلمین عالی، که تازه تأسیس شده بود، زبان عربی و بعدها منطق و فلسفه تدریس کرد. همچنین در دانشکده معقول و منقول از بَدو تأسیس و در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، فلسفه و زبان و ادبیات عرب تدریس می‌کرد. جلسات درس فاضل تونی بسیار پربار و آموزنده بود. وی مطالب را شمرده و با طمأنینه شرح می‌داد، مشکل‌ترین و پیچیده‌ترین مطالب را ساده و روشن می‌ساخت، درس خود را به آیات و احادیث و اشعار مولوی و حافظ و شیخ محمود شبستری و جامی و جز آنان می‌آراست و بیانش گاه با طنز و طیبت همراه می‌شد.
وفات
تونی در 1333ش، بازنشسته شد و در 1339ش، در تهران درگذشت و در شیخانِ قم دفن شد.
فضائل علمی و اخلاقی
فضائل علمی و اخلاقی فاضل تونی بسیار بوده است. حافظه حیرت‌انگیز، ملازمت با استادان مبرز و یگانه، اشتیاق وافر به آموختن و سال‌ها تدریس و تحقیق، موجب شد که وی در ادبیات عربی و فلسفه و عرفان و تفسیر قرآن تبحر یابد. بسیاری از استادان و بزرگان به فضل و فضیلت او گواهی داده‌اند. آیت‌الله بروجردی در نامه‌ای، وی را «عِماد العلماء المتألهين» خطاب کرده بود.
حضرات آیات حسن‌زاده آملی و جوادی آملی، هر دو از شاگردان فاضل تونی بودند و از او با احترام فراوان یاد کرده‌اند.
فاضل تونی در زهد و تقوا و مواظبت بر فرایض و نوافل و تزکیه نفس و کمک به مستمندان اهتمام فراوان داشت و به دنیا التفاتی نداشت؛ دارایی او خانه‌ای کوچک و چند قفسه کتاب بود. فاضل تونی به‌واسطه قدرت شگرف حافظه‌اش، احتیاجی به یادداشت نداشت.
آثار
وی به‌ندرت دست به قلم می‌برد و هنگام نوشتن نیز بسیار کُند و با خطی کاملاً ابتدایی می‌نوشت؛ ازاین‌رو آثار مکتوب او محدود است و غالباً یادداشت‌های دانشجویان او در کلاس، به‌صورت کتاب درآمده است. بااین‌همه بر بسیاری از آثار عرفانی و فلسفی، از جمله اسفار و منطق شفا، حواشی مختصری نوشته و مطالب پیچیده را به‌خوبی شرح داده است. مهم‌ترین آثار چاپ‌شده فاضل تونی عبارت است از:
- جزوه صرف؛
- تعلیقه بر شرح فصوص الحكم؛
- قسمت نحوِ کتاب‌های صرف و نحو و قرائت؛
- منتخب قرآن و نهج‌البلاغة که مجموعه‌ای است از آیات قرآن و کلمات قصار و چند خطبه از نهج‌البلاغة، با شرح لغات؛
- منتخب کلیله‌ودمنه عربی و وفيات الأعيان ابن خلکان، با شرح و ایضاح لغات مشکل آنها؛
- جزوه منطق که تقریرات او در رشته فلسفه (دانشکده ادبیات) است؛
- حکمت قدیم (در طبیعیات)؛
- الهیات[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: خوانساری، محمد، ج8، ص657-658
منابع مقاله
خوانساری، محمد، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1383ش.