عيون المجالس
عیون المجالس، نوشته ابومحمد عبدالوهاب بن علی بن نصر بغدادی مالکی (درگذشته 422ق) است. او کتاب «عیون الأدلة» استادش قاضی ابو الحسن بن قصّار (درگذشته 397ق) را، که یک دوره فقه مالکی در مسایل اختلافی مذاهب اربعه است، مختصر نموده است. «امبای بن کیباکاه» این کتاب را با پژوهش خود در پنج جلد عرضه کرده است.
| عيون المجالس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاضی عبد الوهاب، عبد الوهاب بن علی (نويسنده)
بن ک‍ی‍ب‍ا ک‍اه، امبای (محقق) ابن قصار، ع‍ل‍ی‌ب‍ن ع‍م‍ر ( نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | عيون الأدلة في مسائل الخلاف بين فقهاء الأمصار. برگزیده |
| سال نشر | 1421ق - 2000م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کیباکاه می‌گوید: این کتاب در میان آثار همانندش از برجستگی علمی و ممتازی برخوردار است؛ چرا که نویسنده در «فقه مقارَن» قلم زده است و تا جایی که توانسته، سخن صحابه و آرای مذاهبشان را به همراه اقوال و مَنهج‌های تابعین و گفته‌های پیشوایان اهل سنت گِردآورده است. این دو متنِ «اصل» و «مختصر» از متون کُهنِ (قرن 4 و 5ق) و از دو نویسنده بنام اهل سنت شمرده می‌شود. میزان اهمیت آن‌ها تا جایی است که گفته‌اند اگر ابن قصّار و عبدالوهاب نبودند، مذهب مالکی از دست رفته بود. البته رفته‌رفته، «مختصرِ عبدالوهّاب» در میان عالمان رُتبت مقام یافته، در جایگاه اصل نشست تا جایی که عالمی چون «ابو اسحاق شیرازی» در باره‌اش می‌گوید: «من برای مذهب مالکی کتابی را نیکوتر از مختصر نمی‌شناسم».[۱]
عبدالوهاب 54 کتاب فقهی را در 1422 مساله بدون بیان ادله مطرح می‌کند. وی در مختصرش از روشی پیروی نموده است که با روش کتاب اصلی تفاوت دارد؛ او خود در این باره می‌گوید: من واژه‌های قاضی را حرف به حرف، نقل کرده‌ام مگر در برخی مسأله‌ها که متن آن‌ها را کوتاه نموده‌ام و اندکی را نیز بدون آسیبی در افادۀ معنا، پس و پیش کرده‌ام؛ همچنین، برخی فصل‌ها را در کتابم نیاورده‌ام و عنوان برخی را به جهت اختلاف دیدگاه‌ها، از «فصل» به «مسائل» تغییر داده‌ام. کیباکاه (محقق) می‌گوید: تغییرات نویسنده دشواری‌هایی را در خوانش متن ایجاد کرده است؛ 1. نخست اینکه کلام او با گفتار ابن قصّار در هم شده و تمیز آن دو از یکدیگر بسختی انجام می‌شود؛ به درستی آشکار نیست که عبارت‌هایی مانند «وجدتُ»، «و هذا عندی»، «و هو اختیاری» و «و الّذی یقوی فی نفسی» از آنِ کدام یک است؟ مگر اینکه انتساب آن‌ها به این دو تن با نگاه به آثار دیگرشان فهمیده شود؛ 2. دوم اینکه تصرف عبدالوهاب در فصل‌ها و مسأله‌ها و رهانمودن برخی فصل‌ها به دشواری کار افزوده است؛ 3. و آخر اینکه او عنوان برخی فصل‌ها را به جهت اختلاف آرایی که در آن‌ها دیده می‌شود، تغییر داده و «مسائل» نامیده است؛ چرا که «فصل» نزد او عنوان ویژه‌ای است که از اختلاف تُهی است. اما همین اختلاف، در برخی دیگر از فصل‌های کتاب به چشم می‌آید و تغییر نیافته است.[۲]
محقق (امبای) در مقدمه خود، شرح حالی از عبدالوهاب نوشته است که افزون بر آن، به اوضاع سیاسی، اجتماعی و علمی زمانه‌اش نیز می‌پردازد. همچنین، شرح حالی از «ابن قصار» نوشته است. او در ادامه، انتساب کتاب را به عبدالوهاب بررسی می‌کند. سپس، به روش نگارش و توصیف دو نسخه از آن می‌پردازد.[۳]به نظر می‌رسد که متن این کتاب، همان متن کتاب عیون المسائل باشد که با تغییری در نام آن عرضه شده است. محقق در این باره می‌نویسد: قاضی عبدالوهاب نام کتاب را در پایان نسخه اسپانیایی چنین نوشته است: «این، آخرین مسأله از کتاب «عیون المجالس» است...». ما نیز در مبحث آثار علمی او یادآور شدیم که برخی از پژوهندگان کتابی را با عنوان «عیون المسائل» برای او نام برده‌اند. در آنجا گفتیم که شاید این دو کتاب، یکی باشد.[۴]
امبای برای آماده‌سازی کتاب از دو «نسخه مغربیه» و «نسخه اسپانیایی» که در کتابخانه عمومی اسکوریال نگهداری می‌شود، بهره برده است. این دو نسخه، که فراهم‌آمده از مجموعۀ ابواب فقهی است، در تنظیم و ترتیب‌شان با یکدیگر اختلاف دارند. نسخه دیگری نیز در موزه انگلستان بوده، که گم شده است.[۵]کار دیگر محقق، نوشتن شرح حالی از برخی عالمانی است که ابن قصّار از آثارشان در کتابش بهره جسته است.[۶]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق