عنوان الزمان بتراجم الشيوخ و الأقران

عنوان الزمان بتراجم الشيوخ و الأقران، كتابى است به زبان عربى، در موضوع تراجم و رجال كه ابراهيم بن حسن بقاعى، آن را به تقليد از يكى از نويسندگان معاصر خويش؛ يعنى ابن تغرى بردى، نویسنده «المنهل الصافي و المستوفى بعد الوافي» نگاشته است.

عنوان الزمان بتراجم الشیوخ و الأقران
پدیدآوران	بقاعی، ابراهیم بن عمر (نویسنده) حبشی، حسن (محقق)
ناشر	دار الکتب و الوثائق القومیة، الإدارة المرکزیة للمراکز العلمیة، مرکز تحقیق التراث
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1422 ق یا 2001 م
چاپ	1
موضوع	مصر - سرگذشت‌نامه - قرن 9ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏DT‎‏ ‎‏96‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏2‎‏ب‎‏7‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب، توسط حسن حبشى تصحيح و حاشيه‌نگارى شده است.

ساختار

كتاب در 4 جلد رحلى تنظيم شده و مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، مقدمه‌اى به قلم مؤلف و اسامى 450 تن از مشايخ و شاگردان و معاصران مؤلف است. تراجم بر اساس ترتيب حروف الفبا مرتب گرديده است. هريك از مجلدات كتاب، داراى فهرست‌هاى كشافى است كه توسط برخى از محققان تهيه گرديده است.

گزارش محتوا

مؤلف در مقدمه كتاب مى‌نويسد: «بدون شك از آنجا كه دانش حديث عبارت است از شناخت ويژگى‌هاى متن و اسناد روايت با هدف قبول و يا رد روايت و از آنجا كه شناخت اين ويژگى‌ها جز از راه شناخت روات حديث ميسر نيست و به جهت نقشى كه شناخت روات دين در امر شناخت صحيح دين و آموزه‌هاى آن ايفا مى‌كند، بر افراد متدين در هر دوره و زمانى واجب است كه در راستاى حفظ دين خويش، از يادكرد راويان حديث و نيز عالمان عصر خود غفلت نورزند؛ زيرا چه‌بسا برخى از اين افراد چيزى را از پيش خود به نام دين عرضه كنند... به‌ناچار براى بررسى صحت گفتار ايشان و نيز آنچه نقل مى‌نمايند، راهى جز آشنايى با شرح حال آنان وجود ندارد. همين نكته باعث شد كه من به نگارش اين اثر دست بزنم».

در اين كتاب، به شرح حال مردان و زنانى از مصر و شام و حجاز و عراق و هند و روم و افريقا و... كه در قرن نهم هجرى مى‌زيسته‌اند و جزء مشايخ و شاگردان و يا معاصران مؤلف بوده‌اند، پرداخته شده است. مؤلف به شرح حال اين افراد از جهت زمان و مكان ولادت و نسب و نشو و نما و تحصيل پرداخته و از آثار فكرى ايشان و اوج نشاط علمى آنان ياد مى‌كند و درباره سيره و روش ايشان و... نيز سخن مى‌گويد. همچنين بقاعى در اين كتاب، به معرفى بسيارى از سلاطين عصر خود، به‌ويژه حكام مصر و شام كه خود در مجالس و محافل ايشان حضور مى‌يافته مى‌پردازد. نزدیکى وى به متصديان امور، زمينه را براى آگاهى بيشتر وى نسبت به وقايع و اخبار تاريخى فراهم آورده و به كتاب وى ارزشى ويژه بخشيده است.

وضعيت كتاب

به گفته حاجى خليفه، خلاصه‌اى از كتاب حاضر توسط مؤلف با نام «عنوان العنوان» تهيه گرديده است.

نسخه حاضر در برنامه مشتمل برپاورقى‌هايى به قلم محقق و هر جلد مشتمل بر فهرست‌هايى ويژه است كه ذيلا بدانها اشاره مى‌شود:

جلد اول: مشتمل بر دو جدول است كه در يكى از القاب و كنيه‌هاى افرادى كه در اين جلد شرح حال آنها بيان گرديده و در ديگرى از مذهب ايشان ياد شده است. سپس فهرست‌هاى ذيل آمده است: اعلام، اماكن و شهرها، مشاغل و درجه‌ها و القاب (القاب رسمى) و فهرست كتب و تأليفات.

جلد دوم: اين جلد نيز داراى دو جدول فوق و فهرست كشاف‌هاى ذيل مى‌باشد:

فهرست كشاف اعلام، كشاف اماكن و شهرها و مساجد و دانشگاه‌ها و خانقاه‌ها و مدارس، كشاف مشاغل و درجه‌ها و القاب و اصطلاحات، كشاف علوم و فنون زمان مؤلف، كشاف كتاب‌هايى كه در متن از آنها ياد شده و كشاف قبائل و گروه‌ها و فرق و مذاهب.

جلد سوم: اين جلد مشتمل است بر: كشاف اعلام افرادى كه شرح حال آنها در اين جلد آمده، اعلامى كه در متن كتاب از آنها نام برده شده، اماكن و شهرها، واژگان مصطلح و مشاغل و فرقه‌ها و گروه‌ها و... و كشاف اسامى كتب وارده در متن.

جلد چهارم: اين جلد مشتمل است بر: كشاف اعلام افراد و القاب ايشان، كشاف اعلامى كه در متن از آنها نام برده شده است، كشاف اماكن و شهرها، كشاف اصطلاحات وفرق و گروه‌ها و كشاف اسامى كتب.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. مقدمه مؤلف.
3. متن كتاب.
4. حاجى خليفه، كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون، ج2، ستون 1174.