علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)
علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، از سراینده‌ای ناشناس با تخلص ربیع (متولد 420ق)، اشعاری در بحر متقارب و شامل بیش از 11000 بیت و سروده‌شده در سال 482ق، است که فضایل امام علی(ع) و حوادث جنگ‌های جمل و صفّین را تفصیلی و جزیی و شاعرانه گزارش می‌کند. این اثر با مقدمه عالمانه محمدرضا شفیعی کدکنی و محمود امیدسالار و متن اصلی ابیات، به‌صورت «نسخه برگردان» به قطع اصل نسخه خطی - شماره 2562 کتابخانه موزه قونیه (ترکیه) - منتشر شده است.
| علی نامه (منظومه‌ای کهن) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ربیع (نويسنده)
شفیعی کدکنی، محمدرضا (مقدمه‌نويس) امیدسالار، محمود (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | مؤسسه مطالعات اسماعیلیه ** مجلس شورای اسلامی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد ** مرکز پژوهشی ميراث مکتوب ** کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1388ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-8700-73-2 |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 5ق. - شعر مذهبی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع8 4641/5 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- محمدرضا شفیعی کدکنی، در معرفی اثر حاضر نوشته است: تا به چشم خود ندیدم، باور نکردم! شما نیز حقّ دارید باور نکنید؛ یک حماسه منظوم پارسی در مناقب و مغازی امام علی(ع) از قرن پنجم، یعنی حدود نیم‌قرن بعد از نشر شاهنامه فردوسی و در حجم حدود 12000 بیت با اسلوبی کهن و نوادری از لغات و ترکیبات که گاه در فرهنگ‌ها، شواهد آن را به‌دشواری می‌توان یافت[۱].
اهمیت این منظومه
- منظومه‌اى با این حجم، آن‌هم از قرن پنجم، به‌تنهایى کافى است که توجه اهل ادب و تاریخ شعر فارسى را به خود جلب کند. در میان حماسه‌هاى منظوم زبان فارسى، این کتاب از لحاظ تاریخى در کنار گرشاسپ‌نامه اسدى قرار مى‌گیرد و تاریخ سرودن آن با تاریخ سرایش گرشاسپ‌نامه حدود بیست سال فاصله دارد. از نظر تاریخ شعر شیعى و حماسه‌هاى شیعى نیز داراى کمالِ اهمیت است. تا آنجا که مى‌دانیم اولین حماسه شناخته‌شده شیعى، خاوران‌نامه ابن حُسام خوسفى است که در عصر تیمورى سروده شده و حدود چهار قرن بعد از این کتاب تدوین شده است و اگر این همه امتیازات را هم نداشت، باز به‌تنهایى به‌عنوان یک منظومه بازمانده از قرن پنجم داراى کمال اهمیت بود[۲].
عقل‌گرایی
- محمدرضا شفیعی کدکنی، نوشته است: سراینده، ماجراهای جمل و صفین را به‌تفصیل تمام ... آورده و در آغاز هر بخش یا مجلس، به شیوه فردوسی، خطابی دارد و همان گونه که فردوسی شیعی معتزلی طرف‌دار خِرَد است و خرد را می‌ستاید و مخاطب قرار می‌دهد، این سراینده نیز همه جا به ستایش خرد و خردمند می‌پردازد و در آغاز سخنش، خردمند را مخاطب قرار می‌دهد:
| الا یا خردمندِ روشن‌روان | سخن گوی، روشن، چو آبِ روان[۳] |
.
ساختار و محتوا
- مجموعه اشعار این اثر، در 2 بخش سامان یافته است:
- دفتر اول: حرب جمل (شامل 8 مجلس)؛
- دفتر دوم: حرب صفین (شامل 12 مجلس).
بر اساس شمارش و توضیح طولانی محمود امیدسالار، در این اثر، بیش از 11000 بیت (به‌صورت دقیق، حداقل: 11226 بیت و حداکثر: 11646 بیت) ذکر شده است[۴].
نمونه اشعار
| مرین قصّه را این سراینده‌‌مرد | ز مهرِ دل خود على‌نامه کرد[۵] |
.
انتقاد
عرضه این اثر («نسخه برگردان») در واقع به معنای انتشار نسخه خطی بدون تصحیح است و نسخه خطی نیز از نظر کیفیت نگارش، چندان خواندنی و دیدنی نیست.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.