طلوع الفجر في الليالي المقمرة
طلوع الفجر في الليالي المقمرة تأليف آیت‌الله سيد محمدحسن مرتضوى لنگرودى است، مباحثى استدلالى در مورد تشخيص طلوع فجر و زمان اذان صبح در شب‌هايى كه ماه حالت كامل دارد (أيام البيض يا ليالي مقمرة) و ادله شرعى مربوط به آن ارائه شده است.
| طلوع الفجر فی اللیالی المقمرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرتضوی لنگرودی، سید محمدحسن (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | دراسة موضوعیة، و فقه استدلالی حول مسأله طلوع الفجر... |
| ناشر | انصاريان |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1425 ق |
| موضوع | ماه - رویت (فقه) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 188/13 /م4ط8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگيزه تأليف
هدف از تأليف اين رساله، بيان اختلاف نظر علماى شيعه درباره معيار تشخيص وقت شرعى دخول صبح براى اقامه نماز و روزه ماه مبارک رمضان است.
ساختار
نویسنده روايات موجود در اين زمينه را بررسى كرده و ديدگاه‌هاى فقهاى شيعه و اهل سنت را در اين زمينه مورد تجزيه و تحليل قرار داده است.
گزارش محتوا
در ابتداى رساله به بحث درباره اتحاد وقت نماز صبح و شروع روزه و وجوب امساك از ابتداى طلوع فجر پرداخته شده و نصوص شرعى در اين باره بيان گرديده است.
آن‌گاه معيارهاى طلوع فجر صادق و نحوه تشخيص سفيدى مشرق و نحوه تمايز فجر صادق از فجر كاذب مورد بحث قرار گرفته است. در اين زمينه نویسنده مدعى است كه جميع فقها متفق القول هستند كه در صبح دو نوع طلوع داريم كه طلوع دوم وقت فريضه صبح است و در بين علماى اماميه در اين زمينه اختلافى نرسيده است. وى ديدگاه‌هاى چند تن از فقهاى مشهور شيعه را در اين زمينه بررسى كرده است.
وى در اين زمينه اتفاق نظر اين فقها را در اينكه فجر دوم آغاز وجوب امساك در روزه ماه رمضان است، منعكس كرده و نقل قول‌هايى مبنى بر اينكه برخى از فقها طلوع فجر اول را مبدأ دخول وقت فريضه صبح دانسته و آن را معيار وجوب امساك در روزه ماه رمضان دانسته‌اند رد كرده است.
به عنوان مثال ديدگاه آلوسى مبنى بر اينكه فقها و علماى اماميه طلوع فجر ابتدايى را مبدأ امساك در روزه مى‌دانند، نوعى افترا بر فقهاى شيعه ارزيابى كرده است. در همين رابطه نویسنده به برخى از روايات صحيح و مستفيض اشاره كرده و از مفاد آنها مطلب فوق را نتيجه گرفته است.
در باب ديگر به تفسير الفاظ وارد شده در اين قبيل از روايات مانند لفظ "قبطيه"، "فجر"، "خيط اسود" و "خيط ابيض" پرداخته و ديدگاه لغويان مشهور را در اين باره جويا شده و با اين ديدگاه به تفسير روايات مربوط به اين باب مى‌پردازد. در قسمت ديگرى از كتاب، نویسنده به چگونگى تحقق فجر از لحاظ علمى و علم ستاره شناسى پرداخته و حركت زمين و موقعيت آن نسبت به خورشيد را بررسى كرده و مفهوم طلوع ستارگان از جمله خورشيد و تشخيص دقيق آن را با ابزار پيشرفته مانند تلسكوب بيان داشته و کیفیت دخول صبح و آغاز روز با طلوع خورشيد را با زبانى علمى بيان نموده و براى آن شواهدى از قول علما آورده است.
در قسمت ديگرى از كتاب، نویسنده به بحث درباره مبدأ بودن سفيدى طلوع دوم فجر براى آغاز وجوب امساك در روز و آغاز وقت فريضه صبح پرداخته و عدم تشخيص اين سفيدى در شب‌هايى كه ماه كامل است و به اصطلاح فقهى، ليالى مقمره يا ايام البيض مى‌باشد را توضيح داده است. هم‌چنين ديدگاه‌هاى امام خمينى را در اين باره و استدلال ايشان در مورد چگونگى تشخيص دخول وقت صبح و طلوع فجر را دراين زمان‌ها بيان كرده است.
در اين زمينه نویسنده از منظرى قرآنى و روايى به تبيين استدلال امام خمينى پرداخته و روايات موجود در اين زمينه را مورد شرح و بررسى قرار داده است. وى قول به احتياط در وجوب امساك روزه ماه مبارک رمضان و تأخير انداختن نماز صبح را در شب‌هايى كه ماه كامل است و از اين جهت نمى‌توان طلوع فجر صادق را به خاطر نور ماه تشخيص داد، با توجه به ادله استصحاب كاملا موجه دانسته است.
وى مانع بودن نور ماه براى رؤيت سپيدى صبح صادق را مانند مانع بودن ابر توصيف كرده نه مانع از طلوع فجر، زيرا هيچ چيز نمى‌تواند مانع از حركت زمين و در نتيجه طلوع و غروب خورشيد شود.
از همين رو وجود خط سفيد (خيط ابيض) هنگام طلوع فجر صادق (فجر دوم) را معتبر ندانسته و فتواى امام خمينى و محقق همدانى مبنى بر احتياط در اين شب‌ها را وجيه دانسته است.
در همين رابطه به تفسير آيات قرآن و روايات وارد شده در اين باب و فتواى برخى ديگر از فقهاى شيعه پرداخته و از مجموع آنها نتيجه گرفته است كه بايد علم به طلوع فجر پيدا كنيم و هر گونه مانع از تحقق علم به وقوع سپيدى طلوع فجر بايد برطرف شود و از آن‌جايى كه نور ماه در شب‌هايى كه قرص آن كامل و پرنور است مانع محسوب مى‌شود و نمى‌توان به طور قطعى طلوع فجر صادق را فتوا داد، بايد در اين زمينه احتياط نمود.
وى به ظهور فجر كاذب در ليالى مقمره نيز اشاره نموده و در اين باره ديدگاه امام خمينى و محقق همدانى را مبنى بر احتياط بيان كرده است.
براى مثال نویسنده به تغيير رنگ و بوى آب مشکوک به نجاست اشاره كرده و فتاواى برخى از فقهاى شيعه در امر به احتياط از استعمال چنين آبى را مشابه قول به احتياط در طلوع فجر صادق در ليالى مقمره دانسته و اين دو نوع فتوا را با هم مقايسه نموده است.