ضياء العيون
ضياء العيون تألیف محمدباقربن عمادالدين محمود شيرازى يك اثر تخصصى چشم پزشکى از تأليفات دوره صفويه است. مؤلف در اين اثر -كه به دستور شاه عباس صفوى تأليف شده- يك دوره كامل چشم پزشکى زمان خود را از طرز معاينه چشم تا درمان بيمارى‌هاى مختلف گردآورى نموده است.
| ضیاء العیون | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیرازی، محمدباقر بن عمادالدین (نویسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب ضیاء العیون |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ايران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
چشم - بیماریها و نقصها - متون قدیمی تا قرن 14 چشم پزشکی - متون قدیمی تا قرن ۱۴ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /ش9ض9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
اين اثر در دو بخش تدوين يافته است. بخشى پيرامون ادويه چشم و بخشى ديگر پيرامون مراهم و ادويه قروح چشم. هر يك از بخش‌هاى كتاب نيز خود مشتمل بر پنج فصل هستند.
سبک پرداختن مؤلف در اين اثر به بيمارى‌هاى چشم با بسيارى ديگر از نگاشته‌هايى كه پيرامون بيمارى‌ها و درمان آنهاست متفاوت است. در بسيارى از آثار ابتدا بيمارى معرفى شده، سپس راه درمان آن بيان مى‌شود، ولى مؤلف در اين اثر به شيوه‌اى قرابادينى به مبحث بيمارى‌ها پرداخته است، يعنى در چند بخش تمامى داروهاى مرتبط با بيماريهاى چشم را بيان نموده است، كه البته مؤلف علت پرداختن اين چنينى به مبحث چشم را درخواست و پيشنهاد شاه عباس بيان مى‌كند.
گزارش محتوا
كتاب ضياء العيون مجموعه‌اى جامع از داروهاى چشم است كه مؤلف با بيانى روان گردآورى نموده است.
آنچه مؤلف در اين اثر مى‌نويسد غالباً ً مستند به منبعى نيست كه شايد علت اين باشد كه وى مى‌خواسته كتابش مختصر و مراجعت به آن آسان باشد و الا مسلماً بسيارى از نسخه‌هايى كه او نقل مى‌كند تجربيات مؤلف نيست.
عناوين فصول مقاله اول كتاب به ترتيب عبارت است از:
- چگونگى گشودن چشم و دارو كشيدن.
- کیفیت تدابير ادويه چشم و طريق تركيب آن ادويه.
- اين دو فصل در حقيقت مقدمه و كليات مورد نياز در مباحث بعدى است.
- ادويه مفرده كه در امراض چشم بدان احتياج مى‌شود و شيافات و اكحال از آنها مركب‌اند.
- در اين فصل مؤلف ادويه را به ترتيب حروف الفبا مرتب نموده و شيوه بحث او در اين فصل همانند بسيارى از نگاشته‌هاى ادويه‌شناسى است يعنى ادويه معرفى مى‌شود و سپس خصوصيات، طبيعت و خواص آن بيان مى‌شود.
- شيافات: در اين فصل داروهاى مركب، مواد مورد نياز در ساخت آنها، شيوه ساخت آنها و نحوه به‌كارگيرى آنها بيان شده است.
- در اكحال و ذرورات و غيره از ادويه چشم: ساختار اين فصل نيز همانند فصل پيشين است.
عناوين بخش‌هاى مقاله دوم نيز چنين است:
- در بيان آن كه مراهم از چه قسم ادويه مركب‌اند و چگونگى تركيب آنها.
- اين فصل نيز در حكم مقدمه و پيش‌نياز فصول بعدى مقاله دوم است.
- در ادويه مفرده كه در قروح و جراحات استعمال مى‌شوند.
- ساختار اين فصل همانند فصل سوم مقاله اول است، يعنى مؤلف ادويه را به ترتيب حروف الفبا ذكر مى‌نمايد و طبيعت و خواص هر يك را بر مى‌شمرد.
- در ذكر مرهم‌ها.
- اين فصل طولانى‌ترين فصل در مقاله دوم است و ساختار آن شبيه به فصل چهارم و پنجم مقاله اول است.
- در ذكر بعضى از نسخ مراهم و اطليه مرض آتشك، آنچه به تجربه از مردم است و طريق ساختن و دستور ماليدن و منافع آن.
- در ذكر مجملى از قواى علاج جراحات و قروح.
در اين فصل مؤلف به بيان مطالبى كلى پيرامون درمان جراحت‌ها مى‌پردازد كه هم در درمان بيمارى‌هاى چشم به كار آيد و هم در درمان جراحت اعضاى ديگر بدن.
وضعيت كتاب
افست نسخه خطى‌اى از كتاب ضياء العيون را مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه علوم پزشکى ايران در اسفند ماه سال 1387ش با مقدمه‌اى كوتاه به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى در 243 صفحه منتشر كرده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب