ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار

ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار، اثر سید مهدی ابن‌ الرضا، کتابی است در شرح حال و زندگی‌نامه علما و اعلام شهر خوانسار.

ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار
پدیدآوران	ابن‌ الرضا، محسن (گردآورنده) ابن‌ الرضا، مهدی (نویسنده)
ناشر	مؤسسة أنصاريان للطباعة و النشر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1424ق. = 2003م. = 1382ش.
چاپ	چاپ اول
شابک	‎964-438-480-6
موضوع	خوانسار - سرگذشت‌نامه مجتهدان و علما - ايران - خوانسار - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏‎‏/‎‏و‎‏4‎‏الف‎‏2 / 2085 ‏DSR‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه مؤلف آغاز شده و مطالب در شش باب و یک خاتمه در هفت فصل، مجموعا در چهار جلد، تنظیم شده است. اسامی افراد، بر اساس ترتیب حروف الفبای نام کوچک آنها، تنظیم شده است.

برخی از اعلام و مشاهیری که دارای چند سمت یا عنوان بوده و نامشان در آن گروه قابل ذکر بوده است، در مرتبه اول، به شرح حالشان پرداخته شده و در مراتب بعدی، به‌منظور جلوگیری از تکرار، به مطالب نوشته‌شده، ارجاع داده شده است.

در خاتمه کتاب به‌مناسبت، برخی اشخاص که به فرهنگ مردم خدمت کرده‌اند، از جمله کاتبان، خطاطان، شعرا، حکیم‌باشی‌های سابق و طبیبان آن زمان معرفی‌شده‌اند.

گزارش محتوا

در مقدمه، از سابقه تاریخی خوانسار و کیفیت شکل‌گیری و ساکنین آن، مطالبی بیان شده و به این نکته اشاره گردیده است که این شهر بعد از اسلام به وجود آمده و هیچ فردی غیر شیعی در این شهر مذهبی وجود نداشته است.

از جمله مطالب ذکرشده در مقدمه، علاوه بر اشاره به گوشه‌هایی از تاریخ و موقعیت جغرافیایی و اجتماعی شهرهای مرتبط با خوانسار، از جمله اصفهان، قم، کاشان، کرج، خمین، گلپایگان، جاپلق (از توابع اصفهان) و برقرود (از نواحی قم)، عبارت است از چگونگی مهاجرت اعراب به نواحی مذکور، مخصوصا خوانسار و علت این مهاجرت و روایات وارده پیرامون قم و حوالی آن.

رویکرد کتاب درباره علما و دانشمندان شهر پربرکت خوانسار بوده و نویسنده ‌در آن، بیش از هزار نفر از علما و بزرگان تأثیرگذار منطقه مذهبی خوانسار را معرفی کرده‌ است؛ به‌طوری‌که در آن، اسامی ۲۴۸ مؤلف، ۴۶ مصحح متنی و ۴۳۹ کاتب و ناسخ خوانساری جمع‌آوری و نگاشته شده است.

جلد نخست، باب اول و دوم را در خود جای داده است. باب اول، اختصاص به امور مقدماتی داشته و ازاین‌رو در آن، ضمن اشاره به مقبره امام‌زاده احمد که از نوادگان بلافصل امام هادی(ع) محسوب شده و خاندان منسوب به ایشان، در خوانسار وجود دارد، به معرفی افرادی چون شیخ ابان عدنان قرشی، احمد خوانساری، بابا ترک، ابن ماکولا، شیخ زین‌الدین اول و ثانی و پیر سرچشمه پرداخته شده است.

در باب دوم، به شرح حال علمایی که از این دیار، به درجه اجتهاد نائل گردیده و یا نزدیک به آن بوده‌اند، پرداخته شده است. از جمله این افراد، می‌توان از ابراهیم ابواسحاق برهان‌الدین، ابراهیم بحرالعلوم، ابوطالب موسوی، ابوالقاسم موسوی آقامیرزا، ابوالقاسم جعفر میرکبیر، ابوالقاسم مروجی، سید محمدباقر روضاتی، محمدتقی خوانساری و محمدحسین صدرالمشایخ، نام برد.

جلد دوم، ادامه مطالب باب دوم و همچنین باب سوم را در خود جای داده است. باب سوم، مخصوص شرح حال ادبا و فضلای خوانسار می‌باشد که از جمله آنها، عبارتند از: سید ابراهیم موسوی، سید محمدابراهیم، معروف به سید ملائکه و سید قطب، ابوالمعالی خوانساری، احمد فریدنی خوانساری، معروف به شیخ‌الحرم، اسدالله روضاتی، سید اسماعیل مرتجی قودجانی، محمدباقر رفیعی، محمدتقی فرقانی، محمدتقی موسوی، جعفربابا سلطانی، سید جلال ابهری، جمال‌الدین تیدجانی و جمال‌الدین قاضی.

جلد سوم، باب چهارم تا ششم و خاتمه را در خود جای داده است. در باب چهارم، به معرفی خطبا و وعاظ معروف خوانسار، پرداخته شده است که از جمله آنها، می‌توان به میرزا ابوتراب موسوی، معروف به نقیب‌السادات، ملا ابوالقاسم فصیحی، ملا ابوالقاسم محقق، ملا ابوالقاسم معلمی و شیخ احمد آقامیرزا منظور اشاره کرد.

در باب پنجم، مرثیه‌خوانان و ذاکرین اهل‌بیت(ع) معرفی شده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از: ملا میرزا احمد مقصودی، سید احمد میرباقری، ملا محمداسماعیل شجاعی، سید جعفر موسوی، آقامیرزا حبیب‌الله منصوری، ملا حسینعلی، معروف به مسئله‌گو و سید عنایت‌الله رضوی.

در باب ششم، به ترجمه و شرح حال کسانی پرداخته شده که در زمان مؤلف، در قید حیات بوده و زنده بوده‌اند. مطالب این باب، در چهار فصل به‌ترتیب زیر سامان یافته است:

1. علمایی که به درجه اجتهاد نائل گردیده و یا نزدیک به آن می‌باشند، مانند: سید محمدباقر موسوی خوانساری، سید محمدباقر سجادی، سید محمدباقر گلپایگانی، سید جعفر قدوسی خوانساری، سید محمدجواد گلپایگانی، شیخ حسین انصاریان و شیخ زین‌العابدین مشایخی.
2. خطبا، واعظین و ذاکرین که از جمله آنها، عبارتند از: سید باقر میرباقری، شیخ حسین شریعتی، سید حسین عظیمی، سید حمید میرباقری، شیخ رضا عقیقی، سید صادق میرشفیعی، شیخ علی انصاریان، سید مرتضی صالحی و شیخ منصور غفوری تیدجانی.
3. فضلا و ادبایی همچون: شیخ ابراهیم شفیعی، شیخ ابراهیم کاظمی، محمدابراهیم حاج شریفی، شیخ تقی تقدسی، سید جواد ابن‌ الرضا، شیخ محمدحسین هوشیاری و سید عبدالله میرشفیعی.
4. سایر فضلایی که در حوزه‌های علمیه، مشغول تحصیل و کسب علوم دینی می‌باشند، از جمله: شیخ احمد خوبرو، شیخ اسدالله خوب‌بخت، سید تقی غضنفری، سید داود معنوی، شیخ رسول خواجه‌کریمی و سید علی‌اصغر ذوالفقاری.

در خاتمه، در هفت فصل، به شرح حال کسانی پرداخته شده که در مراکز دینی و علمی، تحصیل نموده، اما ملبس به لباس روحانیت نگشته و در سایر مشاغل و حرف، به خدمت مشغولند. این افراد به‌ترتیب عبارتند از:

1. اطبا و پزشکان، از جمله: آذرنوش خوانساری، میرزا ابوالقاسم حکیم‌باشی، میرزا احمد حکیم‌باشی، سید محمدباقر طیبی، سید محمدرضا نوری و غلامعلی صدرالاطباء خوانساری.
2. فضلا، ادبا و مؤلفین مانند: ملا محمدابراهیم ادیب، احمد سهیلی، سید احمد صفایی، محمداسماعیل ادیب، سید محمدباقر داودزاده، شیخ محمدباقر مشایخ، میرزا محمدباقر مهدوی و شیخ مرتضی صانعی.
3. شعرا از جمله: ابوالحسن زلالی خوانساری، ابوطالب اصفهانی خوانساری تصنیفی، علامه سید ابوالقاسم ریاضی، ابوالقاسم داعی، اسماعیل فکری، سید محمدجواد موسوی، متخلص به اسیر، محمدجواد ولایی، متخلص به افسر، حسین احمدی، حسینعلی ساعی، آقا ربیع بن آقا رضی، ملا محمدزمان تیدجانی، سرودی خوانساری، محمدصادق، متخلص به مطرب و ملا علی‌بیک زاهد، متخلص به حشمتی.
4. ناشرین و صاحبان کتاب‌خانه‌ها مانند: محمدتقی انصاریان، سید حسن رضوی، سید حسن موسوی، محمدحسین اقبال، محمدحسین کوشانپور و شیخ محمدحسین معرفت.
5. صاحبان حرف و صنایعی که مربوط به نشر معارف و علوم دینی می‌باشد، از جمله: سید محمدتقی علوی، سید جعفر موسوی، ملقب به میراشرف، شیخ محمدحسین صدرالمشایخ، متخلص به اختر و محمدصادق حسینی خوانساری.
6. مؤلفین، کاتبین و مصححین که نام آنها به‌همراه تألیفاتشان، در جدول ذکر شده است، که از جمله ابراهیم شفیعی، صاحب «نقش تربیتی داستان‌های قرآنی» و «نماز در دوران کودکی» و سید ابوتراب موسوی، صاحب «جوابات المسائل البحرانيات»، «أصالة العدم وبيان حجيتها» و «أصول الفقه».
7. نمونه و تصاویری از کتب خطی چاپ‌شده.

جلد چهارم، به فهرست‌های این مجموعه، اختصاص یافته است.

در پایان، می‌توان به این نکته اشاره نمود که بزرگ‌ترین ویژگی این کتاب، معرفی بزرگان مؤثر و معنوی منطقه خوانسار است و در این کتاب سادات نقوی و شجره این خاندان بررسی شده است. همچنین در روایات آمده که در فتنه‌های آخرالزمان به قم و حوالی قم پناه ببرید؛ در این کتاب اثبات شده است که شهر خوانسار از حوالی قم محسوب می‌شود.

از دیگر ویژگی‌های کتاب، وجود تصاویر و عکس‌هایی در کتاب می‌باشد، از جمله نقشه‌های جغرافیایی، تصویر برخی از اعلام و علمای مذکور در متن، عکس برخی از کتب و آثار علمی.

وضعیت کتاب

فهارس کتاب، عبارتند از فهرست‌های: آیات و روایات؛ ادیان و مذاهب؛ قبایل و بیوتات؛ مجیزین؛ مجازین؛ اشعار؛ ماده تواریخ؛ دوائر و مؤسسات؛ لغات خوانساری؛ منابع؛ شهرها و اماکن؛ کتب؛ اعلام؛ عناوین و موضوعات و راهنمای کتاب.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به ذکر اشعار برخی از شعرای مذکور در متن و توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابن رضا: کتاب «ضیاء الابصار» معرف شهر مذهبی خوانسار و افراد تأثیرگذار این شهر است، خبرگزاری رسمی حوزه، ۲۰ آبان ۱۳۹۷