صنعانی، عبدالرزاق بن همام
عبدالرزاق بن همام صنعانی (حدود 126-211ق) عالم، مفسر، محدث و از بزرگان اهل تسنن و مورد مراجعه ائمه اهل سنت در یمن.
| نام | صنعاني، عبدالرزاق بن همام |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابي‌بکر عبدالرزاق بن همام بن نافع صنعاني حميري
حميري، عبدالرزاق صنعاني صنعاني، ابوبکر عبدالر زاق |
| نام پدر | همام |
| متولد | 126ق |
| محل تولد | یمن |
| رحلت | 211ق |
| اساتید | عبیدالله بن عمر
حجاج بن أرطاة عبدالملک بن ابوسلیمان |
| برخی آثار | المصنف |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03564AUTHORCODE |
وی از بزرگان علمای دوران خودش علم آموخت. عبدالرزاق از افراد زیادی نقل حدیث کرد. او از شاگردان خصوصی معمر بود و هفت سال پیش وی شاگردی کرد. برخی درباره وی احتمال تشیع داده‌اند ولی آنچه درباره وی مسلم است این است که امیرالمؤمنین علی(ع) را بر سایر خلفای سه‌گانه ترجیح می‌داد؛ او دراین‌باره می‌نویسد: وقتی شرح صدر یافتم که علی را بر ابوبکر و عمر راجح دانستم. از آثارش می‌توان الجامع الکبیر، المصنف (که برخی آن را همان الجامع الکبیر دانسته‌اند) را نام برد.
ولادت
نام کاملش عبدالرزاق بن همام بن نافع ابوبکر حمیری صنعانی است. عبدالرزاق صنعانی حدود 126 هجری در یمن به دنیا آمد.[۱]
اطلاعات علمی
عبدالرزاق صنعانی در طلب علم به حجاز، شام و عراق سفر کرد؛ علمای بزرگ دوران خودش را دید و از آن‌ها علم آموخت. سپس ملتزم بزرگانی از اهل علم به شکل شاگرد خصوصی شد؛ او هفت سال پیش معمر زانوی شاگردی زد تا جایی که اغلب احادیث وی را حفظ کرد.[۲]
جایگاه علمی
درباره نقل حدیث از وی اقوال متفاوتی نقل شده عقیلی می‌گوید: از احمد بن محمد شنیدم که می‌گفت از ابوصالح محمد بن اسماعیل ضراری شنیده که می‌گفت: ما در صنعا نزد عبدالرزاق بودیم که کسی به ما گفت: یحیی بن معین و احمد بن حنبل و دیگران از حدیث عبدالرزاق کراهت دارند و آن را متروک می‌دارند. ما از شنیدن این مسئله بسیار متأثر شدیم. من سختی راه و هزینه‌ها و سایر مشکلات را به جان خریدم و در موسم حج به مکه رفتم و در آنجا یحیی بن معین را ملاقات کردم و به او گفتم: ای ابوزکریا چیزهایی درباره عبدالرزاق از شما شنیده‌ام. آیا این شنیده‌ها صحت دارد؟ گفت چه شنیده‌ای؟ گفتم: به ما گفته‌اند که شما حدیث وی را ترک کرده و از آن روی‌گردانید. گفت: ای ابوصالح! اگر عبدالرزاق از اسلام هم برگردد ما حدیث وی را ترک نمی‌کنیم.[۳]
در کلام دیگران
احمد بن صالح درباره وی گفته: به احمد بن حنبل گفتم آیا نیکوتر از حیث حدیث (احسن حدیثا) از عبدالرزاق دیده‌ای؟ گفت نه.
هشام بن یوسف می‌گوید: «کان عبدالرزاق اعلمنا و احفظنا»
ذهبی درباره وی می‌نویسد: الحافظ الکبیر، عالم الیمن، الثقة، شیخ الإسلام، و محدث الوقت، صاحب التصانیف.
احمد عجلی عبدالرزاق را به ثقه توصیف می‌کند.
ابن حجر عسقلانی می‌نویسد: ثقة، حافظ، مصنف، شهیر، عمی فی آخر عمره فتغیر، و حدیثه فی الکتب الستة.
و ابن عماد حنبلی می‌گوید: عبدالرزاق بن همام، علامه حافظ و صاحب مصنفات است که ائمه اهل سنت در یمن به وی مراجعه می‌کردند؛ علمش بسیار وسعت داشت و ثقه غیر واحد بود.[۴]
اساتید
وی از اساتید زیادی نقل حدیث کرده که نشان از همتش در طلب علم دارد. برخی از افرادی که وی از آن‌ها نقل حدیث کرده عبارتند از:
- عبیدالله بن عمر (به مقدار کم)؛
- ابن جریج؛
- معمر (فراوان از وی حدیث کرده است)؛
- حجاج بن أرطاة؛
- عبدالملک بن ابوسلیمان؛
- مثنی بن صباح؛
- عمر بن ذر؛
- محمد بن راشد؛
- زکریا بن اسحاق؛
- عکرمة بن عمار؛
- عبدالله بن سعید بن ابوهند؛
- ثور بن یزید؛
- أیمن بن نابل؛
- أوزاعی؛
- سعید بن عبدالعزیز؛
- سفیان ثوری؛
- اسرائیل بن یونس؛
- مالک بن أنس؛
- همام؛
- و....[۵]
تشیع عبدالرزاق
سلمة بن شبیب می‌گوید: شنیدم که عبدالرزاق می‌گفت: والله ما انشرح صدری قط أن أفضل علیا علی ابی بکر و عمر، رحم الله ابا بکر، و عمر و عثمان، من لم یحبهم فما هو مؤمن و أوثق اعمالی حبی ایاهم؛ یعنی به خدا قسم که شرح صدر نیافتم مگر زمانی که علی را بر ابوبکر و عمر برتری دادم و از آن‌ها برتر دانستم. البته خدا ابوبکر و عمر و عثمان را بیامرزد و هرکه آنان را دوست ندارد مؤمن نیست و بهترین اعمال من محبتم نسبت به آنان است.[۶] همچنین عبدالرزاق از کسانی است که بر سکوتش در تفضیل بعد از ابوبکر و عمر مورد عتاب قرار گرفت....[۷] به‍‌هرحال این معنی از تفضیل علی(ع) بر دیگر خلفا و محبت به آن حضرت، با معنی شیعه اصطلاحی که جانشینی پس از پیامبر(ص) را به انتساب و منحصر در امیرالمؤمنین علی(ع) و پس از ایشان در فرزندان آن حضرت(ع) می‌دانند، متفاوت است.[۸] البته ممکن است کسی احتمال تقیه را هم در این مورد برای عبدالرزاق بدهد ولی در کل آنچه مسلم است، ارادت او به امیرالمؤمنین علی(ع) و تفضیل ایشان بر خلفای سه‌گانه است. والله اعلم.
وفات
او پس از عمری تلاش در حفظ سنت رسول خدا(ص) و آموزش آن به مردم، در سال 211 هجری قمری از دنیا رفت.[۹]
آثار
عبدالرزاق بن همام مؤلفاتی دارد که از این میان برخی به دست ما نرسیده است. از مؤلفات وی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- الجامع الكبير (در حدیث)؛
- المصنف (در علم حدیث که چاپ شده و برخی معتقدند همان الجامع الکبیر است)؛
- تفسير القرآن (نسخه خطی)؛
- الأمالي في آثار الصحابة؛
- المغازي؛
- تزكية الأرواح عن مواقع الأفلاح؛
- السنن في الفقه.[۱۰]
پانویس
منابع مقاله
مجدی سید ابراهیم، الأمالي في آثار الصحابة، تألیف عبدالرزاق بن همام صنعانی، مکتبة القرآن، قاهره، بی‌تا.