شرح التبصرة و التذكرة
شرح التبصرة والتذکرة اثر زین‌الدین ابوالفضل عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی (متوفی 806ق)، شرح و استدراکی است بر کتاب «معرفة أنواع علم الحدیث» نوشته ابن صلاح، تقى‌الدين ابو عمرو عثمان بن عبدالرحمان بن عثمان ابن موسى بن ابی نصر نصرى شهرزورى (577-643)، محدث، مفسر و فقيه شافعى که با تحقیق و تصحیح عبداللطیف رحیم و ماهر یاسین فحل منتشر شده است.
| شرح التبصرة و التذكرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حافظ عراقی، عبد الرحیم بن حسین (نويسنده)
همیم، عبداللطیف (محقق) فحل، ماهر ياسين (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | تبصرة المبتدی و تذکرة المنتهی. شرح |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1423ق - 2002م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حافظ عراقی، عبدالرحیم بن حسین، ۷۲۵ - ۸۰۶ق - تبصره المبتدی و تذکره المنتهی - نقد و تفسیر - حدیث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | ع4 الف7023 107/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در واقع می‌توان گفت، کتاب «معرفة أنواع علم الحدیث» ابن صلاح، هسته اصلی کتاب عراقی به شمار رفته و عراقی در آن، اضافات و تصحیح‌هایی انجام داده و آنچه را پنهان بوده، بیان و شرح کرده و آنچه را که ارزش توضیح و تشریح داشته، شرح داده است به‌گونه‌ای که اثر حاضر، به گران‌بهاترین و بهترین کتاب در مصطلح الحدیث، تبدیل شده است[۱].
چون متن اصلی، مباحث علوم و مصطلح حدیث است، حافظ عراقي نیز در صدد شرح همان است؛ اما شرح وی خالی از مباحث علوم دیگر مانند لغت، صرف، نحو، عروض، تاريخ و سيره، نیست همچنان که شرح وی شامل فوائد، استدراکات، توضیحات و مطالب جدید است که کامل‌کننده مباحث علوم حدیثی است[۲].
مؤلفان قدیم، به‌ویژه شارحان، در توضیحات خود، به رویکرد واحدی پایبند نبوده‌اند، بلکه همواره خطوط و سیر کلی بحث را بدون توجه به جزئیات آن، مدنظر قرار داده‌اند و چیزی که اوضاع را بدتر از این می‌کند- همان‌طور که خود به آن اشاره دارند- این است که اکثر آن‌ها، روش‌شناسی خویش را افشا نکرده و در را به روی محققان باز گذاشته‌اند تا اندیشه‌ها و احتمالات خود را برای استخراج روش‌شناسی شارحین، ارائه کنند. از جمله این شارحین، حافظ عراقی است که نه روش تفسیر و نه سبک نگارش خویش را توضیح نداده است؛ اما پس از دقت و توجه در کتاب، می‌توان برخی از مبانی که وی در توضیحات و شرح خویش، بر آن‌ها تکیه نموده را تشخیص داد که می‌توان برخی از آن‌ها را به‌صورت زیر، خلاصه نمود:
- شروح و تفاسیر فراوانی برای کتاب ابن صلاح نوشته شده است، اما همه آن‌ها رویکردی ساده یعنی صحبت در مورد قطعات شعری، اکتفا نموده‌اند، بدین صورت که ابتدا به ایضاح واژگان و مفردات پرداخته و سپس به معنای کلی، اشاره کرده‌اند؛ درحالی‌که عراقی، شرح خویش را به‌واسطه جمع‌آوری ابیات با مضمون واحد در یک مکان و سپس تبیین و توضیح مراد از آن‌ها از حیث معنا و دلالت لغوی و اعرابی، ممتاز نموده است؛
- ذکر مثال و شاهد مثال فراوان برای توضیح و تشریح مطالب؛
- اشاره به موقعیت‌های دستوری و جایگاه نحوی واژگان و کلمات؛
- ذکر اقوال مختلف علما پیرامون موضوع واحد و...[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.