سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی(ره)

سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی(ره) تألیف نجف لک‌زایی(متولد 1348ش)، پژوهشگر و نویسنده علوم دینی و سیاسی، اثر حاضر عهده دار ارائه سیر تطور اندیشه سیاسی امام خمینی خواهد بود.

سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی(ره)
پدیدآوران	لک‌زایی، نجف (نویسنده)
ناشر	سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1384
موضوع	خمینی، روح الله رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، ۱۲۷۹ - ۱۳۶۸-- نظریه درباره سیاست و حکومت اسلام و سیاست اسلام و دولت
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR ۱۵۷۴ /س۹س۹۴ ۱

ساختار

این تحقیق در شش فصل سازماندهی شده است:

فصل اول به بررسی مفاهیم و کلیات پرداخته است.

در فصل دوم، با طرح بحث ماهیت اندیشه سیاسی اسلام، تمهیدات تاریخی و نظری لازم برای بحث درباره اندیشه سیاسی امام فراهم شده است.

در فصل سوم از ثبات و تحوّل در اندیشه سیاسی امام سخن به میان آمده است.

در فصل چهارم اندیشه امام را در دو مرحله اصلاحی و انقلابی طبقه بندی کرده و با اندیشه یکی از فقهای گذشته، یعنی محقق سبزواری مقایسه شده است.

در فصل پنجم اصول ثابتی را که مبنای تحوّل در اندیشه سیاسی قلمداد می‌شوند مد نظر قرار گرفته و در فصل ششم ضمن گفت و گو درباره بازتاب‌های اندیشه سیاسی امام، به بحث عبور از فقه سیاسی به کلام سیاسی نیز پرداخته شده است.

گزارش محتوا

رابطه دین و سیاست:

به نظر امام حتی احکام اخلاقی دین نیز سیاسی است. از نظر ایشان حتی آن جایی که دعوت‌های الهی منحصرا مربوط به وظایف و روابط شخصی افراد است، باز هم معنایی اجتماعی و سیاسی دارد.

نظریه‌های نظام سیاسی در اندیشه امام خمینی:

منابع مهم مطلعه اندیشه سیاسی امام عبارتند از: کشف الاسرار، کتاب البیع، مصاحبه‌ها و نامه‌ها. آنچه در اندیشه سیاسی امام اتفاق افتاده است، در عمل سیاسی ایشان نیز حضور داشته است.

بعنوان مثال تاریخ مبارزات سیاسی امام نشان می‌دهد که ایشان از آغاز مبارزات، شعار نفی سلطنت نداده‌اند، بلکه در ابتدا تقاضای ایشان انجام برخی اصلاحات در نظام سیاسی و فرهنگی جامعه و جلوگیری از تخلفات شرعی و قانونی بوده است.

منطق تحول اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی:

به نظر می‌رسد به دو روش می‌توان چرایی تحول اندیشه سیاسی حضرت امام را توضیح داد؛ یکی به طریق طبقه بندی محتوای اندیشه سیاسی اسلام؛ به بیان دیگر، استفاده از روش «گفتمان سازی» در حوزه اندیشه سیاسی و دوم، از طریق فهم مکانیزم «اجتهاد» در مکتب شیعه و فضای حاکم بر استنباط احکام اسلامی.

طبق روش گفتمان سازی تمامی محتوای اندیشه سیاسی اسلام را که توسط متفکران مسلمان ارائه شده است، می‌توان در سه گفتمان قرار داد: گفتمان تغلّب، گفتمان اصلاح و گفتمان انقلاب.

تمامی اندیشه‌هایی که درصدد توجیه نظام‌های سیاسی استبدادی بوده‌اند و برای آن‌ها مشروعیت سازی می‌کرده‌اند، تحت عنوان گفتمان تغلّب قرار می‌گیرند. آن دسته‌اندیشه‌ها که درصدد بهبود بخشیدن به اوضاع سیاسی و اجتماعی را از طرق مسالمت آمیز و تدریجی بوده‌اند، ذیل عنوان گفتمان اصلاح قرار می‌گیرند. اما اندیشه‌هایی که سودای تعویض نظام سیاسی داشته‌اند، سازنده گفتمان انقلاب می‌باشند.

طبق این روش، اندیشه سیاسی امام مرکب از گفتمان اصلاح و انقلاب است. روش دوم توضیح تحوّل در اندیشه سیاسی امام، توضیح فضایی است که فقها در آن فضا به ارائه نظریات و فتاوای خویش می‌پردازند.

بر طبق این اصول هرقدر که بتوانیم در جهت کاهش ظلم و افزایش عدالت قدم برداریم، به همان میزان مکلفیم. بنابراین، تمامی آنچه در اندیشه حضرت امام آمده است، همچون پذیرش سلطنت مشروطه، نظارت فقها و ولایت فقیه قابل توضیح است. سلطنت مشروطه و حتی سلطنت عادله که حداقلی از ضرورت نظام سیاسی است در یک سو قرار می‌گیرد و در طرف دیگر، نظام سیاسی الهی است که معصوم یا نایب عام معصوم، یعنی فقیه جامع الشرایط در رأس آن باشد و این حداکثر چیزی است که از نظر آرمانی می‌توان برقرار کرد.

آسیب‌شناسی نظام سیاسی پهلوی از نگاه امام خمینی:

1.آسیب‌های اقتصادی: تحمیل نظام ظالمانه اقتصادی بر مردم به وسیله رژیم پهلوی، جلوگیری از صنعتی شدن صحیح، نابودی زراعت و دامداری و تخریب اقتصادی، تبدیل کشور به بازار کالاهای غرب، غارت منابع و اموال کشور، عقب مانده نگه داشتن کشور و ملت.

2.آسیب‌های سیاسی و اجتماعی: وابسته بودن رژیم پهلوی به قدرت-های بیگانه بویژه امریکا، استبدادی بودن رژیم پهلوی، سلطنتی بودن رژیم پهلوی، ضددینی بودن رژیم پهلوی، ضد مردمی بودن رژیم پهلوی.

3.آسیب‌های دینی، اخلاقی و فرهنگی: تبلیغ جدایی دین از سیاست، تبلیغ ضداسلام، دعوت به غیر اسلام و ارائه مکاتب پوشالی و فریبنده، ازخودباختگی و ناامیدی، دور کردن جامعه از معنویات، تباهی نسل جوان، ترویج فساد از طریق رسانه‌ها، گسترش مراکز فساد، تخریب قوه تفکر، کشف حجاب، ایجاد سلطه فرهنگی و تقویت باور برتری غرب، ایجاد بدبینی بین روحانی و دانشگاهی.

4.آسیب‌های نظامی: تبدیل کشور ایران به پایگاه نظامی برای غرب، خرید اسلحه از غرب بدون رعایت مصالح ملی.

آرمان‌های امام خمینی:

به اختصار عبارتند از؛ تشکیل حکومت اسلامی با عنوان جمهوری اسلامی، قطع وابستگی به اجانب، حمایت از مسلمانان و مستضعفان جهان، کسب استقلال اقتصادی و فرهنگی و سیاسی، حاکمیت دین و ارزش‌های دینی در جامعه، داشتن نیروی نظامی قوی و مستقل، گماردن افراد شایسته به مناصب کلیدی و غیرکلیدی، ساختن انسان مورد نظر اسلام، برقراری آزادی، استکبار ستیزی، عدالت.

اصول ثابت در اندیشه سیاسی امام خمینی:

به اختصار عبارتند از؛ اصل تکلیف، اصل مصلحت اسلام، اصل مصلحت مسلمانان، اصل دعوت و گسترش اسلام، اصل نفی سبیل، اصل تقدم اهم بر مهم، اصل عمل به قدر مقدور، اصل عدالت، اصل ضرورت حکومت، اصل ولایت الهی، اصل تدیج، اصل در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان، اصل اجتهاد.

تأثیرات اندیشه سیاسی امام خمینی در ایران:

از تحولات مهمی که امام مسبب آن بود، تحول در حوزه فقه بود. ایشان با اینکه در مورد روش تحصیل و تحقیق در حوزه‌ها معتقد به فقه سنتی و اجتهاد جواهری بود و تخلف از آن را جایز نمی‌دانست، ولی معتقد بود که این بدان معنی نیست که فقه اسلام پویا نباشد. بر همین اساس بر نقش دو عنصر زمان و مکان تأکید داشت و از همه مهمتر اینکه حکومت را فلسفه عملی تمامی فقه دانست.

تأثیرات اندیشه سیاسی امام خمینی در جهان اسلام:

پس از پیروزی انقلاب اسلامی از نفوذ اندیشه‌های مارکسیستی و غیر آن در میان مسلمانان کاسته شد و اسلام به‌عنوان راهنمای عمل انتخاب گردید. بدین گونه فریاد اسلام‌خواهی مردم لبنان و سودان و الجزایر و مصر و افغانستان و کشمیر و اقصی نقاط جهان متأثر از انقلاب اسلامی و اندیشه امام خمینی است.

تأثیرات اندیشه سیاسی امام خمینی در نظام بین‌الملل:

یکی از عواملی که به نفوذ اندیشه سیاسی اسلام در سطح نظام بین‌الملل قوت بخشید و قرآن را بصورت اندیشه‌ای جهانی که تمام جهان را به سوی خویش دعوت می‌کند، درآورد، نامه امام به گورباچف بود. نامه‌ای که یادآور نامه‌های پیامبر اسلام به پادشاهان جهان بود. در این نامه به صراحت مشکل اصلی کشور شوروی سابق عدم اعتقاد واقعی به خدا معرفی شد.

منابع مقاله

بی‌نام، طوبی اندیشه (سطح دوم)، سیر مطالعاتی اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره)