سیره‌پژوهی در غرب؛ گزیده‌ی متون و منابع
سیره‌پژوهی در غرب؛ گزیده‌ی متون و منابع، مجموعه‌ای از 19 مقاله از پژوهشگران غربی در موضوع سیره‌پژوهی، حدیث‌پژوهی و شناخت تاریخ صدر اسلام در میان غربیان است. مقالات این اثر، توسط جمعی از مترجمین و با اشراف مرتضی کریمی‌نیا (متولد 1350ش)، ترجمه و یا ترجمه و تلخیص شده است.
| سیره‌پژوهی در غرب؛ گزیده‌ی متون و منابع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کریمی‌نیا، مرتضی (نويسنده) |
| ناشر | مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی. معاونت فرهنگی |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1386ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-167-006-3 |
| موضوع | اسلام و غرب – مقاله‌ها و خطابه‌ها، پزشکی اسلامی – جنبه‌های قرآنی، پزشکی در قرآن، سنت نبوی، نقد و تفسیر، قرآن – اعجاز، محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت – 11ق. – تأثیر – تمدن غرب |
| زبان | فارسی و |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ک4س9 24/46 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه سرویراستار و دو بخش فارسی و لاتین تشکیل شده است. در بخش اول ترجمه فارسی مقالات و در بخش دوم اصل آنها ارائه شده است.
گزارش محتوا
مجموعه حاضر گزیده‌ای از نمونه مقالات مهم از گرایش‌ها و حوزه‌های مختلف سیره‌پژوهی، حدیث‌پژوهی و شناخت تاریخ صدر اسلام در میان غربیان است. بیشتر این آثار در دهه‌های آخر قرن بیستم و برخی در آغاز قرن بیست‌ویکم انتشار یافته‌اند.[۱].
کتاب سیره‌پژوهی در غرب گزیده‌ای از آخرین و مهم‌ترین مقالات در زمینه سیره‌پژوهی، حدیث‌پژوهی و شناخت تاریخ صدر اسلام در میان غربیان است. ظاهراً معیار ویراستارِ کتاب در گزینش نوزده مقاله از میان انبوه مقالات و کتاب‌های تألیفی در این حوزه، این بوده است که گرایش‌های اصلی و رایج در سیره‌پژوهی غربی نمایانده شوند که بالطبع مشتمل بر عنوان‌ها و موضوع‌های متنوعی‌اند. در سال‌های اخیر تقریباً با انگیزه‌ای مشابه دو کتاب منتشر شده که مشتمل بر مهم‌ترین مقالات منتشر شده در باب سیره‌پژوهی در غرب‌اند؛ یکی «زندگانی محمد(ص)» به سرویراستاری اُری رُبین و دیگر «سیره نگاری پیامبر: معضل منابع» به سرویراستاری هارالد موتسکی که در هر دو مجموعه مقالاتی در باب سیره چاپ شده است. هفت مقاله از مجموعه مقالات کتاب سیره‌پژوهی در غرب به‌درستی از این دو کتاب اخذ شده‌اند، چه این دو کتاب خود عصاره‌ای از آخرین و اثرگذارترین پژوهش‌های غربی‌اند[۲].
سیره‌پژوهی در غرب از دو بخش فارسی و لاتین تشکیل شده است؛ در بخش نخست (از راست به چپ) تلخیص (و در مواردی ترجمه کامل) مقالات آمده و در بخش دوم (از چپ به راست) اصل انگلیسی مقالات بدون تغییر در حروف‌چینی و صفحه‌بندی افست شده است. مشابه این ساختار دو‌بخشی که ظاهراً در نشر داخلی چندان رایج نیست، پیش‌تر در مجموعه‌ای شش‌جلدی با عنوان کلی بولتن مرجع به کار گرفته شده که از قضا سرویراستار کتاب حاضر سرویراستاری یکی از مجلدات آن (درباره قرآن‌پژوهی در غرب) را به عهده داشته است[۳].
ظاهراً در کتابِ حاضر رویه ثابتی در تلخیص مقالات رعایت نشده است، چه سلیقه متفاوت مترجمان در آن نمودار است، چنان‌که تلخیص برخی مقالات به معرفی بسیار کوتاه تقلیل یافته و در مواردی هدف اصلی نویسنده مقاله -دست‌کم از نظر نگارنده این سطور- در متن تلخیص شده نادیده گرفته شده است، همچنین الگوی تلخیص مقالات نیز یکسان نیست؛ در بعضی مقالات گزارش از زبان مترجم (یا به عبارت بهتر تلخیص‌کننده) درباره محتوای مقاله آمده و در برخی دیگر تنها متن اصلی تلخیص شده، درحالی‌که گوینده اول‌شخص در متن همچنان مؤلف مقاله است. شاید مهم‌ترین فایده چنین آثاری همان‌طور که در مقدمه کتاب حاضر نیز به آن اشاره شده است، این است که گلچینی از آخرین مقالات و پژوهش‌های اسلام‌شناسان غربی را در اختیار محققان حوزه و دانشگاه قرار می‌دهد که بسا سخت به منابعِ اصلیِ آن دسترسی دارند، به‌علاوه با ارائه گزارشی کلی از محتوا و مضمونِ مقالات انتخاب را برای خوانندگان ساده‌‌تر می‌سازد؛ ازاین‌رو می‌توان انتظار داشت انتشار چنین کتاب‌هایی همواره با استقبال جامعه پژوهشی مواجه شود و البته بدیهی است که این قبیل آثار هیچ مخاطب عامی را مدنظر قرار نداده و نشر این مطالب به‌هیچ‌روی به‌منزله صحه گذاشتن بر تمامی محتوای آنها نیست[۴].
به نظر می‌رسد بیشترین بهره‌‌ای که اهل تحقیق از مطالعه این کتاب و به‌طورکلی مطالعات اسلام شناسان غربی خواهند برد، آشنایی با روشها و رهیافت‌‌های جدید علمی است که غالباً در محافل دانشگاهی و حوزوی ناشناخته مانده است. نمونه‌ای از این دست روشها تحلیل سندی روایات اسلامی است که در پاره‌ای از پژوهش‌های اخیر غربی به آن توجه شده است. پیشینه این روش به تحقیقات یوزف شاخت درباره روایات فقهی باز می‌گردد، ولی پیشتاز استفاده از این روش مستشرق هلندی خوتیر یُنبُل است که علاوه بر اصلاحات نظری و روششناختی در سطح گسترده‌ای آن را به کار گرفته است[۵].
مقاله نهم «تاریخ و سنت مقدّس: زندگی‌نامه دشوار محمد(ص)» اثر ژاکلین شابی نیز حاوی ملاحظات ارزنده‌ای در باب مسائل و مشکلات تحقیق تاریخی درباره حیات پیامبر اسلام است. به عقیده او باید از نظر روششناختی میان آنچه به راستی تاریخ است و آنچه سنت منقول و مقدس است، تفکیک کرد؛ ازاین‌رو وی در قرآن به‌عنوان منبعی تاریخی برای بازنمایی وقایع صدر اسلام خصوصاً دوران مکی تردید دارد و معتقد است باید نخست فضا و محیطی که قرآن در آن شکل گرفته، بازسازی کرد و به کمک آن معانی واژگان و آیات قرآنی را دریافت، در این صورت می‌توان چهره تاریخی پیامبر را از تصاویر و داستان‌های غیرتاریخی و مقدس که پیرامون او شکل گرفته، تمایز داد[۶].
در مقاله سیزدهم «جامعه نخستین اسلامی: درآمدی به اصطلاح‌شناسی حدیثی» خوتیر ینبُل نخست روش‌شناسی خاص وی در تحلیل اسانید احادیث و اخبار تبیین شده و آنگاه نحوه اعمال آن در مجموعه‌ای از اخبار تاریخی درباره وقایع صدر اسلام به‌اجمال آمده است[۷].
در مقاله چهاردهم «جستجوی محمد(ص) تاریخی» از ادوارد پیترز کوشیده است نشان دهد چه اندازه می‌توان بر مبنای ابزارها و روش‌های انتقادی که مورّخان غربی برای ترسیم تصویری موجه و معتبر از عیسای ناصری و زندگی او به کار گرفته‌اند، تصویر متناظری از محمد(ص) ترسیم کرد. بدین‌‌منظور وی با احصای منابع موجود و بررسی ویژگی‌های آنها امکانِ به‌کارگیری روش‌های انتقادی مطالعات مسیحی درباره منابع اسلامی را تحلیل می‌‌کند و در ضمن هر بررسی و تحلیل گزارشی نقادانه از نتایج پژوهش‌ها و نظریه‌پردازی‌های مرتبط خاورشناسان ارائه می‌دهد؛ بنابراین می‌توان این مقاله را منبع‌شناسی تحلیل منابع موردنیاز برای مطالعه تاریخ صدر اسلام و کتاب‌‌شناسی نقادانه تألیفات مرتبط با این زمینه دانست که با نشان دادن فرصت‌ها و محدودیت‌های موجود در این مسیر دورنمایی واقع‌بینانه از پژوهش‌های تاریخی ثمربخش فراروی محققان در باب سیره پیامبر، بستر اجتماعی حیات وی و فراتر از آن خاستگاه‌ها اسلام به تصویر می‌کشد[۸].
در مقاله شانزدهم «تاریخگذاری روایات آخرالزمان» است که در آن کوشیده با انتخاب دسته‌‌ای از روایات آخرالزمان که می‌توان آنها را برپایه شواهد و ادله درونی تاریخگذاری کرد، درستی نتایج حاصل از تاریخگذاری بر مبنای تحلیل‌های اسنادی را محک بزند و نهایتاً به این نتیجه رسیده است که در هیچ‌یک از موارد تاریخگذاری بر پایه شواهد درونی روایات با تاریخگذاری مبتنی بر تحلیل‌های اسنادی مطابقت ندارد. در پایان مقاله وی با لحنی کنایه‌آمیز اظهار می‌دارد که این روشها صرفاً در مواردی به کار می‌آیند که تاریخگذاری بر اساس شواهد درونی در آنها چندان ممکن نیست[۹].
سایر مقالات در کتاب سیره‌پژوهی در غرب را می‌توان از نظر موضوع به‌صورت زیر طبقه‌بندی کرد:
- جزیرة‌العرب پیش از اسلام: مقاله «اعتقاد به خدای برتر در مکه پیش از اسلام» نوشته ویلیام منتگُمری وات و مقاله «ناپدید شدن و کشف دوباره زمزم و چاه کعبه» از جرالد هاوتینگ.
- وقایع و موضوعات دوران حیات پیامبر: مانند مقاله «نکاتی درباره قانون‌نامه‌های مدینه» از ر. ب. سرجینت، «آیا پیش از هجرت قریش با انصار عهد و پیمان بسته بودند» از مایکل کِلِر
- قرآن و تفسیر: شامل دو مقاله از هارالد موتسکی، «تاریخگذاری تفسیر منسوب به ابن عباس: چند نکته تکمیلی»، «جمع و تدوین قرآن: بازنگری دیدگاه‌های غربی در پرتو تحولات جدید روششناختی».
- پس از پیامبر: «مواضع رودروی قانون‌گذاری: خلیفه و سنت پیامبر، عمر و سنت محمد» از آوراهام و «درآمدی بر صلح‌نامه‌های اسلامی» از وداد قاضی[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای آن ذکر شده است.
توضیحات محقق کتاب و ارجاعات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه سرویراستار و متن کتاب.
- آقایی، سید علی، «نقد و معرفی کتاب: فراز و فرود سیره پژوهشی در غرب (مروری بر کتاب سیره‌پژوهی در غرب، برگزیده‌ی متون و منابع)»، پایگاه مجلات تخصصی نور: آینه پژوهش، خرداد و شهریور 1387، شماره 110 و 111، صفحه 45 تا 53.