سیراف (بندر طاهری)
سيراف (بندر طاهرى)، حاوى دانستنى‌هاى گوناگون درباره‌ى آثار كهن سال و جايگاه مهم تاريخى سيراف، يكى از بزرگترين مراكز تمدن ايران باستان در كرانه‌ى خليج فارس مى‌باشد. اين كتاب به زبان فارسى و توسط غلامرضا معصومى نوشته شده است.
| سیراف (بندر طاهری) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | معصومی، غلامرضا (نویسنده) |
| ناشر | نشر قطره |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1374 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ایران - آثار تاریخی سیراف - آثار تاریخی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2095 /ی5م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگيزه تألیف
مؤلف با مطالعه فصلى از كتاب (آثار شهرهاى باستانى و جزاير خليج فارس و درياى عمان) كه درباره‌ى بندر سيراف بود، در وى تاثير به سزايى بخشيد، زيرا قسمت عمده‌اى از موضوعاتى كه برایش ناشناخته مانده بود، روشن گرديده، در نتيجه سيراف ارزش بيشترى براى نگارنده پيدا كرد. لذا وى تصميم گرفت، جهت تكميل كتاب مذكور اطلاعاتى فزونتر درباره‌ى بندر تاريخى سيراف در اختيار گذارد.
گزارش محتوا
اين كتاب نتيجه بررسى و كاوش دو ماهه و مطالعه سه ساله نگارنده است، كه علاوه بر شرح آثار بازمانده سيراف مردم شناسى و فرهنگ‌عامه‌ى اين سرزمين، با يارى دانشمندان و باستانشناسان ايرانى و خارجى كوشش شده تا به مسائلى؛ چون: علت كندن قبور در سنگ و چگونگى آن، و زمان كندن اين قبور، بپردازد.
اين بندر تقريبا يك كيلومترى بندر طاهرى كنونى يا بندر قديم سيراف در سمت شمال و شمال غربى بندر دخمه‌ها قرار دارد و داراى قبورى است كه در دامنه كوه‌ها و صخره‌ها در داخل سنگ‌هاى يك تكه ايجاد شده‌اند.
امروز از بندر سيراف تنها خرابه‌هايى در كنار دهكده‌اى به نام دهكده طاهرى باقى مانده است. به دليل اهميتى كه اين شهر در ابتداى شكل گرفتن مدنيت اسلامى در ايران داشته است، باستانشناسان از سال 1966 به حفارى در محل خرابه‌هاى آن پرداختند و حاصل كار آنان پيدا شدن بقاياى مجموعه شهرى مهمى است كه براى ترسيم شكل شهر ايرانى در قرن‌هاى هشتم تا دهم ميلادى مأخذى بى‌همتا و قابل تامل است.
در سده نهم و دهم ميلادى سيراف شهرى با اهميت و مركز فعالیت‌های تجارى بود. بندر سيراف سرزمين ايران را به هند، چين، افريقا و درياى سرخ مربوط مى‌كرد. در حدود سده يازدهم زلزله شديد شهر را ويران و خالى از سكنه ساخت. در سده چهاردهم از نو برخى نقاط آن مسكون شد و سپس در سده پانزدهم به كلى زندگى شهرى از آن رخت بست. علت اينكه سيراف براى بررسى شهرسازى ايران شايان توجه است، اين است كه: اين شهر از لحاظ جغرافيايى منفرد و داراى امكان گسترشى محدود است. از جنوب، دريا و از شمال، نوار بلند و سراسرى كوه‌ها حد طبيعى شهر را معلوم مى‌كند. دو ديوار شرقى و غربى نيز مرزهاى مصنوع آن را تشكيل داده است. برخلاف ساير شهرهاى ديگر ايران كه بيشتر در دشت‌هاى گسترده شكل مى‌گيرفتند و بدين سبب ديوارهاى شهر و محله‌هاى آنها بارها تغيير جا داده‌اند، سراف در قالب طبيعى محدود و ثابت پيدايش و گسترش يافت و اين امر كار بررسى ساخت آغاز اين شهر را ساده مى‌كند.
بندر «سيراف» مهم‌ترين بندرگاه بازرگانى ايران از اواخر عصر ساسانى تا اوايل قرن پنجم هجرى بود كه موقعيّت جغرافيايى ويژه آن و دسترسى نزدیک به آبادترين شهر جنوب ايران؛ يعنى شيراز و فيروزآباد، امكان تبادل كالا را براى بازرگانان و دريانوردان فراهم مى‌نمود. سيراف در تاريخ دريانوردى ايران سهم و موقعيّت مهمى دارد و بررسى تاريخى تحوّلات و كيفيّت افول آن موضوعى است كه هنوز به طور كامل به آن پرداخته نشده است. از آنجايى كه در حال حاضر يكى از بزرگترين ذخاير گاز جهان در سواحل اين بندر تاريخى كشف شده و سرمايه‌گذارى بزرگى براى استخراج آن صورت پذيرفته است، مى‌توان گفت كه پس از يك هزاره باز هم «سيراف» به موقعيّتى ممتاز در اقتصاد ايران دست يافته است.
بندر «سيراف» يكى از يادگارهاى گرانبهاى دوران درخشش و اوج تجارت دريايى ايران به شمار مى‌رود. «سيراف» شناسنامه تاريخ دريانوردى ايران و معرّف بخشى از هويّت تاريخى و فرهنگى سرزمين ماست. حيات اقتصادى و اجتماعى اين بندر مهم و مشهور در دوران رونق و شكوفايى، بيانگر تمدّنى درخشان و پويا است كه از دوره ساسانى تا چند قرن بعد از اسلام تداوم داشته است. رونق و آبادانى «سيراف» در قرون نخستين اسلامى تجلّى آرزوهاى بلند مردمى پويا است كه با تلاش خستگى‌ناپذير در بدترين شرايط آب و هوايى و با تكيه بر هوش و استعداد ذاتى خود يكى از آبادترين و پررونق‌ترين مراكز شهرى آن روزگار را به وجود آورده و سهم عمده‌اى را در تبادل تجارى جهانى بر عهده داشته‌اند.
اين كه در اسطوره‌هاى ايران كهن، اين بندر به عنوان فرودگاه «كيكاوس» و آرزوهاى بلند او معرّفى شده، شايد كنايه از واقعيّتى انكارناپذير باشد كه بر اساس آن مى‌توان پى برد كه مردم صبور و تلاشگر و مقاوم «بندر سيراف» با اقدامات خستگى‌ناپذيرشان آرزوهاى بلند و دست نيافتنى خود را براى ايجاد يك جامعه ثروتمند و نمونه و با شكوه تحقّق بخشيده و اين شهر را به درجه‌اى از اعتبار و شهرت رساندند كه آن را «دروازه چين و خزانه پارس و خراسان» توصيف كرده‌اند.
ساختار
ابتداى كتاب سرآغازى است از طرف انجمن آثار و مفاخر فرهنگى كه در ادامه‌ى آن پيش‌گفتارى از مؤلف درباره انگيزه وى از نوشتن اين كتاب و همچنين مطالبى پيرامون كتاب، عنوان گشته است.
كتاب از 5 بخش تشكيل يافته است.
بخش اول مربوط به نام سيراف و گذشته سيراف از نظر مورخين ايرانى و عرب مى‌باشد.
بخش دوم، آثار بازمانده از بندر كهن سيراف، سنگ قبرهاى دوره اسلامى، مساجد، آرامگاه‌ها، حفارى هيئت مشترك ايران و انگليس در بندر مى‌باشد.
بخش سوم، آثار بازمانده از بندر كهن سيراف، چاه‌هاى سنگى، دخمه‌ها، قبور سنگى، تخت جمشيد و قسمتى از تپه‌هاى آن مناطق و ديگر مسائل مطالبى خواندنى ايفا مى‌نمايد.
در بخش چهارم، سيراف امروز را از نظر مردم شناسى و فولكور مورد بررسى قرار داده و همچنين به نام زمين‌ها و درختان و شيوه گرده افشانى نخل‌ها و نام ماهى‌ها و غيره به همراه تصاوير و نقشه‌هاى مربوطه پرداخته است.
در بخش پنجم، اين گفتار درباره‌ى گچ‌برى‌هاى زيبايى كه از مجالس شاهنامه فردوسى در ايوان غربى قلعه‌ى شيخ سيراف به وسيله استاد على‌اصغر شيرازى پديد آمده، سخن رفته است. ضمنا طرح با عكس گچبرى‌ها همراه سروده‌هايى بر گزيده از شاهنامه فردوسى توام با مينياتورهاى مربوط به هر موضوع، درك گفتار فردوسى بزرگ و موضوع نقوش گچبرى‌ها را براى خواننده ساده‌تر و بيان مطلب را شيواتر كرده است.
وضعیت کتاب
فهرست مندرجات و مأخذ و نام‌ها كه شامل كسان و اقوام، محل‌ها، كتاب‌ها، كتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، چاپخانه‌ها، و مؤسسات مطبوعاتى مى‌شود، در پايان كتاب ذكر گرديده است.
منابع مقاله
- متن و مقدمه كتاب.
- مقدسى، ابوعبداللّه محمّد: ص 636.
- مقاله‌ى بندر سيراف (شكل بندى شهر ايرانى در صدر اسلام). نویسنده: فقيه، نسرين.