سفرنامۀ بلوچستان
سفرنامۀ بلوچستان تألیف سید محمود دیبا (علاءالملک)، با تصحیح، مقدمه و تعلیقات سید محمد آل‌داود؛ سیدمحمودخان دیبا ملقب به علاءالملک از رجال مهم عصر قاجار بود. اهمیت مناسبات سیاسی ایران با روس و انگلیس و نقش عثمانی در تحولات منطقه در این دوران، از نقش و جایگاه علاءالملک در مناسبات بین‌المللی ایران آن دوران حکایت دارد.
| سفرنامۀ بلوچستان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دیبا، سید محمود (نویسنده) آل‌داود، سید محمد (مصحح) |
| ناشر | مگستان |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 0ـ26ـ5825ـ622ـ978 |
| موضوع | سیر و سیا‌حت بلوچستان,سفرنا‌مه‌ها‌ی ایرانی |
| کد کنگره | DSR ۳۷/ع۸ |
گزارش کتاب
سیدمحمود دیبا مشهور به علاءالملک (1258 ـ 1344 ق) پسر میرزا علی‌اصغر مستوفی است که در تبریز به دنیا آمد. او ابتدا در تبریز در دوایر دولتی و حکومتی به کار پرداخت و بعد از مدتی با صدیق‌الملک به تفلیس آمد و پس از بازگشت از آنجا دوباره به تبریز بازگشت و در ادارۀ حکومتی آذربایجان به کارهای محاسباتی مشغول و ملقب به «وکیل دفتر» شد. او پس از آن به تهران احضار و برای مأموریت به لندن رفت.
هنگامی که برادرش میرزا اسدالله‌خان به وزیرمختاری ایران در پطرزبورگ انتخاب شد، میرزا محمود بر جای برادرش در تفلیس نشست و در سال 1308 قمری بعد از درگذشت میرزا عبدالله‌خان علاءالملک به علاءالملک ملقب گردید و وزیرمختار ایران در روسیه شد که این سمت نه سال به طور انجامید. بعد از آن سفیر کبیر ایران در ترکیه شد.
دوران سفارت کبری علاءالملک در ترکیه مقارن با توقف سید‌جمال‌الدین اسد‌آبادی در آن دیار بود و او به دستور دولت وقت علیه سید و یارانش اقدامات خصمانه می‌کرد. پس از کشته‌شدن ناصرالدین شاه، سه تن از یاران مخلص سیدجمال الدین یعنی میرزا آقاخان کرمانی، شیخ احمد روحی و میرزا حسن‌خان خبیرالملک را با کمک دولت عثمانی دستگیر و آنان را تحت الحفظ به ایران می‌فرستد که پس از ورودشان به مرز ایران، مأموران دولتی آنان را تحویل گرفته و در تبریز به شهادت می‌رسانند.
سیدمحمودخان دیبا ملقب به علاءالملک از رجال مهم عصر قاجار بود. اهمیت مناسبات سیاسی ایران با روس و انگلیس و نقش عثمانی در تحولات منطقه در این دوران، از نقش و جایگاه علاءالملک در مناسبات بین‌المللی ایران آن دوران حکایت دارد. آغاز صدارت او بر سفارت ایران در عثمانی مصادف با قتل ناصرالدین شاه قاجار بود. او در سال 1319 قمری در نخستین سال میلادی قرن بیستم، والی کرمان و بلوچستان شد و در این کسوت بیش از یک سال نماند. در اندک‌زمانی بعد از انتصاب او به سمت والی‌گری کرمان و بلوچستان، رهسپار سفری چندماهه به بلوچستان شد؛ در حالی که آگاهی و شناخت چندانی از آن منطقه نداشت. این مدعا در شرح مذاکرات او با مستشاران بریتانیایی نیز وجود دارد و علاءالملک معترف است که بر امور بلوچستان واقف نیست و علت سفر او افزون بر موضوع برقراری امنیت، آشنایی با سرزمین بلوچستان بوده است. سفر او به بلوچستان در پی فرمان مظفرالدین شاه قاجار و در 1902 میلادی صورت گرفته است. با این وجود این دوران مصادف با خشکسالی‌های پیوسته در بلوچستان بوده که به قحطی و بیماری و آشفتگی ناشی از این وضع دامن می‌زده است. علاءالملک نتایج حاصل از سفر خود به آن دیار را نظم دادن به ناآرامی‌های منطقه، توافقاتی با بریتانیا و نیز آگاهی از وضع بلوچستان دانسته و تداوم دستاورهای این سفر را متکی بر «ارادۀ دولت علیه» و «بسته به توجهات آتیه» عنوان کرده است.
کتاب با بسم‌الله و اهمیت اموری که در بلوچستان باید انجام شود، شروع شده و پایان آن تاریخ 1319 قمری است.
نسخۀ خطی این کتاب به شمارۀ 9905 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود.[۱]
پانويس