سفرنامه مکه (سلطان مرادمیرزا حسام‌السلطنه)
سفرنامه مکه، از آثار دولت‌مرد قاجاری قرن سیزدهم هجری قمری و حاکم خراسان و فارس و یزد و مشهور در تاریخ این دوره، به نام «فاتح هرات»، سلطان مراد حسام‌السلطنه فرزند عباس‌میرزا (1233-1300ق)، گزارش وقایع سفر به شهرهای استانبول، مکه، مدینه، دمشق، بیت‌المقدس و مصر از شعبان 1297 تا جمادی‌الثانیه 1298ق، است. نویسنده و مورخ فعال معاصر، رسول جعفریان (متولد 1343ش)، برای این اثر مقدمه‌ای سودمند نوشته و حسام‌السلطنه و کتابش را شناسانده و درباره «سفرنامه‌های حجّ در ادبیات فارسی» و «رساله‌های فارسی در جغرافیای حرمین شریفین»، توضیحاتی ارائه کرده است. نام دیگر کتاب حاضر، دليل الأنام في سبيل زيارة بيت‌الله الحرام است.
| سفرنامه مکه(حسام السلطنه، سلطان مراد میرزا) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسام السلطنه، سلطان مراد میرزا (نويسنده) جعفریان، رسول (به کوشش) |
| عنوان‌های دیگر | دلیل الأنام فی سبیل زیارة بیت الله الحرام و القدس الشریف و مدینة السلام ** گزارش وقایع سفر به استانبول، مکه، مدینه، دمشق، بیت المقدس و مصر از شعبان 1297ق تا جمادی الثانیه 1298ق |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1374ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح5س7 207 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- رسول جعفریان نوشته است:
- ... سفرنامه حج حسام‌السلطنه (کتاب حاضر) على‌رغم آنکه نظیر اغلب سفرنامه‌هاى درباریان، به مسائل شخصى خود فراوان پرداخته، اما آگاهى‌هاى قابل ملاحظه‌اى از آنچه دیده به دست داده است....
- از حسام‌السلطنه به‌جز این سفرنامه، تألیفى برجاى نمانده، اما همین اثر نشانه ذکاوت وى و نیز آشنایى مختصرش با ادب، صنعت و مسائل سیاسى و اجتماعى زمانه خویش است.
- بر اساس آنچه مستنسخ کتاب در پایان نسخه آورده، میرزا رضاى منشى که ملازم رکاب حسام‌السلطنه بوده، هر روز برحسب آنچه که شاهزاده تقریر مى‌کرده، مطالب را مى‌نوشته است. مطالب مزبور به‌سرعت به‌صورت مسوده نوشته شده، نه خود حسام‌السلطنه و نه دیگرى فرصت تنظیم و انتشار آن را نیافته است[۱].
ساختار و محتوا
این اثر، سفرنامه است و نظم زمانی دارد. حسام‌السلطنه افزون بر مسائل شخصی، به شرح و توصیف اماکن جغرافیایی و تاریخی استانبول، مکه، مدینه، دمشق، بیت‌المقدس و مصر نیز پرداخته است.
نمونه مباحث
- مسجد قُبا: بدان‌که مسجد قُبا در جنوب مدینه واقع است و از شهر تا آنجا دو میل راه است. از باب القُبا که بیرون مى‌روند، باید از وادى رانوناء که در پایین شهر و در جنوب مدینه است گذشت و به وادى بطحان داخل شد...[۲].
- باطوم، بندر کوچکى است؛ لنگرگاه خوب دارد... شهر مزبور ملک عثمانى بود؛ در این جنگِ روس و عثمانى، به دولت روس انتقال یافت؛ اکنون در دست روس‌ها است. اسباب آبادى آن را از هر جهت فراهم آورده‌اند[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.