سرزمین ایران
سرزمین ایران، کتابی است در دو جلد، حاصل مجموعه مقالاتی از اساتید تاریخ دانشگاه کمبریج. این نوشتار در واقع ترجمه بخشی از جلد اول از مجموعه تاریخ کمبریج «The combridg history of iran» به حساب می‌آید که به سرپرستی ویلیام بین فیشر ویراستاری گردیده و توسط مرتضی ثاقب‌فر ترجمه فارسی شده است. محتوای این کتاب در واقع بررسی چکیده اطلاعات جمعیت‌شناختی و جغرافیایی درباره ایران است، که به بررسی وضعیت اقلیمی بسیاری از نقاط ایران از لحاظ آب‌وهوا، کوه‌ها و دره‌ها، زمین‌ها و خاکها، اقسام موجودات زنده و مردم و خصوصیات مرتبط با آنها می‌پردازد.
| سرزمین ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فيشر، ويليام بين (نویسنده) ثاقب‌فر، مرتضی (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | مجموعه تاريخ کمبريج |
| ناشر | جامى |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1384ش , مجلد2: 1384ش , |
| موضوع | انسان نخستين - ايران
ايران - اوضاع اجتماعی ايران - اوضاع اقتصادی ايران - تاريخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 109 /م281 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
جلد اول، مشتمل است بر: یک مقدمه از سرویراستار، یک مقدمه از ویراستار و محتوای مطالب مشتمل بر یازده فصل.
جلد دوم، نیز مشتمل بر یازده فصل است (فصل دوازدهم تا بیست‌ودوم).
گزارش محتوا
سرویراستار کتاب، در مقدمه به مطالب ارزشمندی در مورد ایرانیان اشاره می‌کند: وقتی خواننده به کاوش در چشم‌انداز شکوهمند تاریخ ایران می‌پردازد و تمدن مستمر نزدیک به سه هزار سال را مشاهده می‌کند، نمی‌تواند از یکپارچگی و اصالت پایدار این فرهنگ دچار شگفتی نشود. گرچه سرزمین پهناور ایران بارها از سوی مهاجمان بیگانه تاراج شده است و بارها در اسارت فرمانروایان بیگانه افتاده است، لکن مردم ایران هرگز ایمان خود را به سرنوشت والای ملت خود از دست نداده‌اند. هرگاه اندیشه‌های خارجی در اثر تجربه سالها، ارزشمند تشخیص داده می‌شد، مردم ایران آماده بوده‌اند که آن اندیشه‌ها را بگیرند و ایرانی کنند و بر میراث غنی خود بیافزایند[۱].
فصل اول کتاب نوشته و.ب. فیشر، استاد جغرافیای دانشگاه دارهام، در باب جغرافیای طبیعی ایران است. وی در این فصل ابتدا به میزان مساحت ایران اشاره و سپس در مورد شکل ظاهری ایران نظریاتی را مطرح نموده است؛ به‌طور کلی شکل ایران را همانند کاسه‌ای بیان می‌کند، با لبه بیرونی مرتفع که درون آن نامنظم و پست است. سپس در مورد منطقه زاگرس به‌عنوان یگانه منطقه طبیعی مهم ایران سخن به میان آورده، که بر تمام بخش غربی ایران حاکم است و لایه‌ها و شاخه‌های قله‌های مرتفع آن نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام ناحیه خاورمیانه بی‌همتاست. در مورد تبریز که از جمله مهمترین شهرهای ایران است بیان می‌دارد که: حداقل در سده کنونی، از لحاظ اهمیت، دومین شهر ایران بوده است؛ گرچه اندازه آن از لحاظ جمعیت به مشهد و اصفهان نزدیک شده است. تبریز در مقام پایتخت آذربایجان ایران و با ادامه پیوندهای فرهنگی و سیاسی با روسیه و ترکیه، تا مدتها به‌خاطر داشتن گروه‌های رادیکال و تندرویی که همیشه با سیاست ناسیونالیستی پهلویان در تهران سازگاری نداشتند، تامدتها شهری از نظر سیاسی دردسرساز تلقی می‌شد. شیراز، بزرگترین شهر منطقه جنوبی زاگرس است که از زمان ساسانیان و حتی شاید زودتر مسکونی بوده است. شیراز نیز مانند سایر شهرهای ایران فراز و نشیب‌های گوناگون به خود دیده است؛ رقابتهای تجاری بریتانیا و هلند در ناحیه خلیج فارس در طول سده‌های هفتم و هشتم میلادی عامل بازدارنده‌ای برای رشد این شهر بود؛ اما شیراز دوباره در سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی رشد و توسعه یافت.
خوزستان در ضلع جنوب غربی زاگرس مرکزی و در منطقه پست رود کارون واقع شده است. در سالهای اخیر این منطقه به‌عنوان دروازه اصلی آبی ایران اهمیت بیشتری کسب کرده است.
از جمله شهرهای مهم ایران که در این فصل به تعریف و بررسی ویژگی‌های آن پرداخته شده است، شهرهایی است از قبیل خراسان، مشهد، بیرجند، سیستان و بلوچستان، کرمان و اصفهان، که نگارنده به‌ترتیب به طرح و تفصیل هریک از آنها پرداخته است[۲].
فصل دوم کتاب، نوشته ج.و. هریسون استاد دانشگاه آکسفورد، در مورد زمین‌شناسی ایران است. در این فصل ابتدا به گونه‌شناسی سنگهای متعدد ایران مانند سیلوری، دوونی، آهکین، ائوسن و... و ذکر خصوصیات و ویژگی‌های آنها پرداخته شده، سپس در مورد ساختارهای اصلی سخن به میان آمده است؛ از جمله آنها سیستم البرز، عمق جلویی البرز، کمربند آتشفشانی و... اشاره شده است[۳].
زمین‌ریخت‌شناسی، موضوع فصل سوم کتاب، نوشته ک. اسکارلو است که به‌اختصار به تنوع و ماهیت اشکال زمین‌ریخت‌شناختی در توده مرتفعی که ایران را تشکیل می‌دهد، پرداخته است[۴].
فصل چهارم، نوشته ت.م. اوبرلندر، از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، در باب خاستگاه کوه‌های زاگرس است که به‌اختصار، به موقعیت و وضعیت کوه‌های زاگرس و رودها و نهرهایی که در این رشته کوه‌ها جریان دارد، می‌پردازد[۵].
شرایط و وضعیت اقلیمی ایران، موضوع فصل پنجم کتاب، نوشته م.ه. گنجی، مدیر کل اداره هواشناسی ایران و استاد دانشگاه تهران است. در این فصل نگارنده به میزان فشارها و بادهای فصل زمستان پرداخته که: در طول ماه‌های سرد سال، یک کمربند پرفشار در سراسر داخل آسیا گسترش می‌یابد...
و سپس شرایط فشار گرمای تابستانی ایران را مورد بررسی قرار داده و اقسام بادهای محلی و مسیر ورود و خروج آنها، شرایط دمایی ماه‌های مختلف سال در نقاط مختلف ایران، حداقل و حداکثر دماها و میانگین دمای سالیانه، همچنین میزان نزولات آسمانی و متوسط ریزش سالانه و شرایط جریان و انواع بارندگی در فصول مختلف سال را تحلیل کرده است[۶].
فصل ششم (نوشته م.ل. دوان و رم. وج. فموری)، درباره خاک و فصل هفتم (نوشته ت.م. اوبرلندر) در مورد آب‌نگاری ایران است. در بحث خاکشناسی ایران، مناطق مختلف ایران به واحدهای مختلف زمین‌شناسی تقسیم شده، از جمله: ایوان عربستان، ناحیه چین‌خورده، ایرانیدها، جلگه مرکزی، ساحل خزر و...
در بحث آب‌نگاری به انواع رودخانه‌های ایران و ویژگی‌های آنها و وضعیت بازرگانی ایران نسبت به رودهای آن، اشاره شده است[۷].
در فصل هشتم و نهم کتاب نوشته (ه. بوبک و ایکس دومیزون) در مورد گیاه‌شناسی و پستانداران مناطق مختلف ایران بحث به میان آمده است. فلات ایران یک واحد کاملا معین گیتاشناختی و زمین‌شناختی را تشکیل می‌دهد؛ بااین‌حال از دیدگاه جغرافیایی زیستی و بوم‌شناختی، این فلات از تنوع فراوانی برخوردار است و این نکته به‌خوبی از تغییرات منطقه‌ای در توزیع و خصلتهای پوشش گیاهی طبیعی آن پیداست و از نظر زیستگاه پستانداران، کشور ایران به علت مساحت پهناور و واقع شدن در میان نواحی وسیع متفاوت اساسا محل تلاقی نفوذهای خارجی است که البته خصوصیات اصیل خود کشور بر آنها چیره است. تمام عوامل مستلزم وجود جانداران فراوانی است که از نظر منحصربهفرد بودن و تنوع خود بسیار شایان توجه است[۸].
فصل دهم کتاب، نوشته س.ک. آندرسون، در باب تحلیل جغرافیای جانوری مارمولکهای ایران است، که نگارنده به ملاحظات مفصل و جزیی درباره جغرافیای مارمولکهای ایران و به نحوه توزیع گونه‌های مختلف در مناطق ایران می‌پردازد.
آخرین فصل از جلد اول کتاب، نوشته جرویس رید، درباره شناسایی و تحلیل انواع پرندگان در مناطق مختلف ایران است که به‌اختصار به گونه‌های مهم آنها و زیستگاه‌هایشان اشاره می‌شود[۹].
جلد دوم کتاب در مورد مردم‌شناسی ایران است. فصل اول این جلد که در ادامه فصلهای جلد اول است و فصل دوازدهم محسوب می‌شود، درباره انسان‌های نخستین است، که نگارنده با اشاره به یافته‌هایی از اسکلتها و سنگواره‌هایی در برخی نقاط از کشورهای آسیایی، به بررسی قدمت تاریخی حیات انسان و پیشرفتهای زندگی انسان‌های اولیه اشاره می‌کند[۱۰].
فصل سیزدهم در باب جغرافیای اسقرار مردم ایران است؛ که نگارنده با تقسیم زیستگاه‌ها به سه بخش زیستگاه‌های باستانی ایرانیان و انواع زیستگاه‌های روستایی و زیستگاه‌های شهری، یک‌‌به‌یک به کیفیت و وضعیت ساختار زندگی مردم و سیر تحولات مختلف در هر دوره می‌پردازد[۱۱].
وضعیت جمعیت مردم ایران در گذر تاریخ، موضوع فصل چهاردهم کتاب است. نویسنده در این راستا در مورد تغییرات در ترکیب جمعیتی ایران در شهرها و روستاها در اقصی نقاط ایران و به کیفیت ازدواج ایرانیان و برخی فرهنگها و آداب‌ورسوم در این زمینه اشاره می‌کند[۱۲].
از جمله بخش‌های مهم کتاب، مباحث مربوط به اقتصاد و معیشت ایرانیان در طول تاریخ است که نگارنده در ضمن هفت فصل به اقسام راه‌های کسب و کار اقتصادی و جوانب مختلف این موضوع در ایران می‌پردازد؛ از موضوع معدن و اقسام مواد معدنی موجود در ایران و منافع هرکدام گرفته تا فعالیتهای صنعتی و ارتباطات و خوردهفروشی و خدمات مرتبط با آن تا موضوع کشاورزی و معرفی حوزه‌های پرفعالیت در این بخش و دامداری و... در نهایت، نویسنده یک جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مباحث مطرح‌شده بیان می‌دارد که در آن به عظمت و جایگاه مهم تمدن ایران بزرگ و ایرانیان اشاره می‌کند[۱۳].
وضعیت کتاب
فهرست محتویات هر جلد، در ابتدای آن ذکر شده است. فهارس فنی در انتهای جلد دوم ذکر گردیده است.
در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: پیشگفتار سرویراستار، ج1، صفحه هفت
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص19-130
- ↑ ر.ک: همان، ص132-220
- ↑ ر.ک: همان، ص247-255
- ↑ ر.ک: همان، ص221-245
- ↑ ر.ک: همان، ص256-305
- ↑ ر.ک: همان، ص307-340
- ↑ ر.ک: همان، ص341-370
- ↑ ر.ک: همان، ص371-471
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص479-494
- ↑ ر.ک: همان، ص495-561
- ↑ ر.ک: همان، ص561-580
- ↑ ر.ک: همان، ص581-812
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.