ساختمان حرم شریف نبوی مدینه منوره
ساختمان حرم نبوى مدينه منوره، به كوشش سلمى سمر دملوجى، با ترجمه فارسى محمدرضا مرواريد، كتابى است كه عمليات گسترده نوسازى حرم شريف نبوى و طرح بزرگ و پيشرفته توسعه اين مسجد باشكوه و بافت شهرى پيرامون آن را بازمى‌تاباند.
| ساختمان حرم شریف نبوی مدینه منوره | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سمر دملوجی، سلمی (نویسنده)
مروارید، محمدرضا (مترجم) بنیاد پژوهشهای اسلامی (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | ساختمان حرم نبوی مدینه منوره |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مدینه - مسجدها
مسجد النبی، مدینه - نگهداری و مرمت معماری مساجد |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | NA 5970 /م4د8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اين كتاب، به اين دليل فراهم آمده كه افزون بر سپاسگزارى از دست‌اندركاران اين توسعه، زمينه‌ساز جستارهاى گسترده‌تر پيرامون عمليات جديد نوسازى حرم شريف نبوى باشد[۱]
ساختار
كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو بخش، تنظيم شده است.
در تهيه اين كتاب، تنها از اسناد و مدارک معمارى بهره‌گيرى شده است.[۲]
گزارش محتوا
در مقدمه، توضيحاتى مختصر پيرامون محتواى كتاب، ارائه گرديده است.[۳]
عمليات توسعه حرم، تنها ساختن تأسيساتى جديد در كنار مسجد قديمى نيست، بلكه نوسازى فراگير مسجد قديم نيز در چارچوب طرح و برنامه آن قرار مى‌گيرد و بدين ترتيب، مسجد نبوى به بزرگ‌ترين مسجد جهان بدل مى‌شود. براى آشنايى با اين طرح معمارى، در آغاز بايد به ساختمان اصلى مسجد، كه بسان قلب طرح توسعه است، نظر افكند؛ بنابراین، به نظر نویسنده، بيان فشرده‌اى از تحولات تاريخى مسجد نبوى و شهر مدينه، از پگاه هجرت پيامبر(ص) تاكنون، بايسته است و از جمله در اين كتاب به تغيير سمت قبله از قدس به مكه مكرّمه، معرفى عناصر نوين معمارى افزوده به مسجد، مدت زمان ساخت و توسعه مسجد در زمان پيامبر(ص) و... اشاره شده است.[۴]
به عقيده نویسنده پرداختن به اين‌گونه مسائل، ازآن‌رو است كه تحليل كارهاى امروز و فردا و شناخت ويژگى‌هاى آن، بر بنياد همين امور برپاست و اندكى گسترش در بحث، موجب شده است كه همه دگرگونى‌هاى ساختمانى و مجموعه بناى مسجد نيز مورد بررسى قرار گيرد[۵]
در بخش نخست، از تحولات تاريخى مدينه سخن به ميان آمده و ضمن بيان چگونگى ساخت اوليه مسجد النبى(ص)، به توضيحاتى پيرامون اين مسجد، در عصور مختلف، از جمله در عصر عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، وليد بن عبدالملك اموى، مهدى عباسى، مملوكيان، عثمانى و در عصر سعودى، پرداخته شده است.[۶]
در بخش دوم، به بيان آموزه‌ها و عناصر طرح توسعه جديد مسجد النبى(ص) پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، شكل‌گيرى انديشه توسعه حرم نبوى، هماهنگ با محيط شهرى پيرامون آن، نشانى است از جايگاه قلب‌وار مسجد و اهميت طبيعى و تاريخى آن؛ امرى كه مسجد را مركزيتى ويژه بخشيده و آن را با بافت مدنى شهر همساز كرده است. تأسيسات عمومى و تجارى شهر، نخست بر اساس اهميت آنها و پيوندشان با مسجد و سپس بر پايه مناسبات ميان خود، در پيرامون مسجد گسترده‌اند. روان بودن حركت دوسويه ميان مسجد و خيابان‌هاى اطراف، ضرورتى است كه برپايه حفظ آسايش و آرامش مردم و توجه به آثار اين آمد و شد بر محيط پيرامون، شكل گرفته است.[۷]
در اين طرح، فضاى گسترده اطراف، كه بسان كمربندى گرداگرد مسجد پيچيده است، كاربرد فضاى ميانجى را دارد و در هنگام ازدحام جمعيت از آن براى برپايى نماز هم بهره‌گيرى مى‌شود. استفاده بهينه از فضاها و خيابان‌هاى اطراف ساختمان حرم مطهر، يكى از اهداف بنيادين توسعه است كه مسجد را كانون توسعه مدنى و محور طبيعى و معنوى آن مى‌سازد[۸]
نویسنده، معتقد است توسعه جديد كه ساختمان مسجد قديم را از سه سمت شمال، شرق و غرب در بر گرفته و با فضاهاى پيرامون خود در راستاى چندين خيابان گسترده است، اينك مركز اصلى شهر بشمار مى‌رود. محور اصلى ساختمان، ورودى اصلى مسجد؛ يعنى باب ملك فهد بن عبدالعزيز است. اين در به خيابان ملك فهد گشوده مى‌شود. درهاى ديگر در خيابان‌هاى ابوذر، سلام و عمر بن خطّاب است كه به‌گونه‌اى مستقيم ميان بناى مسجد و خيابان‌هاى اطراف را پيوند مى‌دهد[۹]
به‌منظور پرهيز از آميزش فضاى روحانى مسجد با سروصداى برخاسته از تأسيسات رفاهى از يك‌سو و جلوه دادن فر و شكوه مسجد در ميان بافت مدنى شهر و آسيب نديدن نماى آن از درآميختن با ساختمان‌هاى گوناگون اطراف، از سوى ديگر، همه تأسيسات خدماتى و رفاهى در ساختمانى به فاصله هفت كيلومتر از مسجد گرد آمده و با يك زيرگذر كه براى آسايش رهگذران در مسيرهاى مسجد و روان بودن آمد و شد نمازگزاران فراهم آمده، به حرم ارتباط يافته است.[۱۰]
در ادامه كتاب، به توضيح اجزا و بخش‌هاى گوناگون مسجد، پرداخته شده است. اين بخش‌ها عبارتند از: طبقه همكف، فضاى اصلى، فضاى داخلى، مناره‌ها، طبقه زيرين و بام مسجد[۱۱]
به اعتقاد نویسنده، برنامه جديد طراحى توسعه حرم شريف نبوى، برپايه الهام از سنت‌هاى پايدار معمارى اسلامى شكل گرفته و بر آن است تا از يك‌سو نيازهاى بازسازى را برآورده سازد و از سوى ديگر، فناورى نوين را براى اجراى بهترين نقشه‌هاى مورد نظر به كار گيرد؛ به‌عنوان مثال، طراحى چادرهاى صحن مسجد با همين نگرش انجام گرفته؛ به‌گونه‌اى كه توانسته است ميان انديشه سنتى استفاده از پارچه‌هاى نازك براى پوشش سقف و حفظ روشنايى مسجد حتى در صورت باز بودن چادرها، ايجاد ارتباط كند[۱۲]
دو صحن روبازى كه در توسعه اول سعودى به مسجد افزوده شد، نياز به اجراى برنامه‌اى داشت كه هم به جريان هوا آسيبى وارد نسازد و هم با شبستان‌هاى پيرامون صحن كه بخشى از آن، ساختمان قديم مسجد است، همساز باشد؛ ازاين‌رو، بحث به‌كارگيرى چادرهاى تاشو به ميان آمد كه اينك در جهان بى‌همتاست.[۱۳]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است.
كتاب، فاقد پاورقى بوده و فهرست منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهاى هر بخش آمده است.
كتاب، مزين به تصاوير و عكس‌هايى زيبا از مسجد نبوى مى‌باشد.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.