زوایای تاریک
زوایای تاریک، نوشته جلالالدین فارسی (متولد ۱۳۱۲ش)، نویسنده و سیاستمدار سابق و نماینده دوره دوم مجلس شورای اسلامی، بهعنوان اثری در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی، به بررسی و تحلیل رویدادهای تاریخی و سیاسی ایران در بستر مبارزات ملی و اسلامی میپردازد. این کتاب، مجموعهای از مقالات و نوشتههاست که تحولات مهم پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن را تا سال ۱۳۷۳ش، خصوصاً در دهههای ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ش، با تمرکز بر نقش چهرههای مذهبی، روشنفکران و حرکتهای مقاومت، بازگو میکند.
| زوایای تاریک | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فارسی، جلالالدین (نويسنده) |
| ناشر | المیراث النبوي للنشر و التوزیع ** مطابع السلمان |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1373ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ف18 ز9 1486 DSR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
نویسنده هدف از تألیف کتاب را ثبت دقیق وقایع تاریخی، بهویژه آنهایی که به «نهضت ملی» و «انقلاب اسلامی» مربوط میشوند، بیان کرده است. جلالالدین فارسی با نگارش این اثر، قصد دارد کژیها و تحریفاتی را که در روایت تاریخ پدید آمده است، اصلاح کند و تصویری واقعبینانه و صحیح از رویدادها ارائه دهد. او بر اهمیت این تلاش برای درک نسلهای آینده از حقیقت مبارزات مردمی و اصول انقلاب تأکید میکند.
اهمیت کتاب
اهمیت کتاب از چند منظر قابل توجه است:
- مستندسازی تاریخی: این اثر، به ثبت وقایع مهم تاریخی معاصر ایران، از جمله کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، شکلگیری نهضت مقاومت ملی و آزادی ایران و روابط خارجی، کمک میکند.
- به شفافسازی ابهامات و مقابله با تحریفات رایج در تاریخنگاری میپردازد.
- تحلیل عمیق مفاهیم انقلابی: کتاب با بررسی دیدگاهها و استراتژیهای رهبران و جریانهای اصلی انقلاب اسلامی، به ارائه درک عمیقتری از مبانی فکری و عملی این حرکت میپردازد.
ساختار
کتاب در قالب مجموعهای از مقالات و یادداشتها تدوین شده است که هریک به موضوعی خاص از تاریخ معاصر ایران اختصاص دارد.
سبک نگارش
جلالالدین فارسی در این کتاب، از سبک نگارشی بهره برده است که ویژگیهای زیر را دارد:
- روایت تاریخی مستند: نویسنده، به جزئیات وقایع تاریخی، اغلب با استناد به اسناد (تلگرامها و گزارشهای ساواک) و خاطرات شخصی، میپردازد.
- تحلیل سیاسی و ایدئولوژیک: علاوه بر گزارش رویدادها، به تحلیل چرایی و چگونگی تحولات، نقش عوامل مختلف و مبانی فکری جریانها میپردازد.
- خودزندگینامه و خاطرهنویسی: بخشهایی از کتاب، شامل تجربیات شخصی نویسنده، فعالیتهای سیاسی او و دیدارهایش با شخصیتهای برجسته آن دوران است که روایتی دستاول ارائه میدهد.
- شفافسازی و روشنگری: هدف نویسنده از نگارش، زدودن غبار ابهام و تحریف از چهره واقعیتها و ارائه دیدگاهی صریح و روشنگرانه است.
- قلمی جدی و صریح: لحن نگارش عموماً جدی، صریح و متناسب با موضوعات سیاسی و تاریخی است.
گزارش محتوا
از جمله موضوعات و مطالب مطرحشده در کتاب، عبارت است از:
- کودتا در مشهد و تهران: این بخش، به شرح وقایع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ (۱۹ اوت ۱۹۵۳) در شهرهای مشهد و تهران میپردازد. نویسنده، به تشریح فضای شهر مشهد پس از کودتا، حضور نیروهای کودتا و غارت سینماها اشاره میکند. در تهران نیز به تجمع مردمی و تظاهرات در حمایت از دکتر مصدق و درگیریها با عوامل حکومت پرداخته میشود[۱].
- تشکیلات نهضت مقاومت ملی و تغییر در خط مشی آن: این بخش، به چگونگی شکلگیری «نهضت مقاومت ملی» در سال ۱۳۳۲ش، در تهران، پس از کودتا، میپردازد. نهضت توسط طیف وسیعی از فعالان سیاسی و روشنفکران تشکیل شد[۲]. همچنین، نویسنده به تحول در رویکرد این نهضت اشاره میکند که از فعالیتهای صرفاً سیاسی بهسوی رویکردهای جامعتر شامل فعالیتهای فرهنگی و اقتصادی برای مقابله با رژیم تغییر یافت[۳].
- روابط ایران و مصر و تجاوز سهجانبه به مصر (بحران کانال سوئز): این بخش، به تحلیل روابط ایران و مصر و نقش مصر در منطقه در دهه ۱۹۵۰م، با تمرکز بر بحران کانال سوئز (۱۹۵۶) میپردازد. نویسنده به مقاومت مصر در برابر نفوذ آمریکا و انگلیس، سیاست ملیگرایانه جمال عبدالناصر و درگیریهای او با قدرتهای غربی اشاره میکند[۴]. جزئیات تجاوز سهجانبه انگلیس، فرانسه و اسرائیل به مصر، واکنشهای بینالمللی و شکست این تجاوز بهتفصیل شرح داده میشود[۵].
- وضعیت در بغداد و جمهوری متحد عرب: این بخش، به وضعیت سیاسی عراق و ارتباط آن با جمهوری متحد عرب، بهویژه در زمینه فعالیتهای نهضت مقاومت ایران میپردازد. نویسنده، به نقش شخصیتهایی مانند سید محمود طالقانی و دیگران در فعالیتهای مربوط به نهضت در عراق اشاره میکند[۶].
- طرح آمریکا برای رژیم شاه و خودخوری در رژیم دنیاداری: این قسمت، به برنامههای آمریکا برای اصلاحات در دوران حکومت شاه، از جمله اصلاحات ارضی و اقتصادی میپردازد که با هدف ثبات رژیم و جلوگیری از نارضایتی عمومی دنبال میشد. همچنین، نویسنده به نقاط ضعف و تضادهای درونی در ساختار حکومتی که خود را «دینمدار» میخواند، اشاره میکند[۷].
- «مخالفت مردمی با رژیم»، «نهضت آزادی ایران»: این بخش به بررسی اشکال مختلف اعتراضات مردمی علیه حکومت شاه و چگونگی شکلگیری «نهضت آزادی ایران» میپردازد. نویسنده به رهبران این نهضت مانند مهندس مهدی بازرگان و آیتالله سید محمود طالقانی و مبانی فکری و اسلامی آنها اشاره دارد. این بخش، جزئیات فعالیتهای نهضت و مواضع آن در قبال رژیم و استعمار خارجی را توضیح میدهد[۸].
- قیام امام خمینی(ره): این بخش، به قیام امام خمینی و نقش ایشان در بسیج مردمی علیه رژیم شاه میپردازد. نویسنده به رویدادهای مهم مانند واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و تبعید امام، بهعنوان نقاط عطفی در تاریخ انقلاب اشاره میکند. در این بخش، بر ویژگیهای مذهبی و مردمی قیام امام و تمایز آن از سایر حرکتهای سیاسی تأکید میشود[۹].
- بحثهای تئوریک و تاریخنویسی دارودسته غیر مذهبی: این بخش، به بحثهای فکری و تئوریک مطرح در جریان انقلاب، از جمله مسئله مبارزه مسلحانه در هیئتهای مؤتلفه اسلامی میپردازد. همچنین، نویسنده به نقد تاریخنگاری جریانهای غیر مذهبی میپردازد که به عقیده او، تصویر نادرستی از واقعیت انقلاب ارائه میدهند[۱۰].
- مرحوم شریعتمداری و معلم شهید دکتر علی شریعتی: در این بخشها، به نقش و جایگاه مراجع تقلید مانند آیتالله سید کاظم شریعتمداری و روشنفکرانی چون دکتر علی شریعتی در بستر مبارزات سیاسی پرداخته میشود. نویسنده به فعالیتهای ساواک علیه این شخصیتها و تلاش برای کنترل نفوذ آنها اشاره میکند[۱۱].
- ناتوانی و نادانی ساواک: این بخش، به ناکارآمدی و عدم درک صحیح سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) از عمق و ماهیت نهضت اسلامی و نیروهای مذهبی میپردازد. نویسنده با ارائه نمونههایی نشان میدهد که چگونه ساواک، ماهیت مردمی و ایدئولوژیک انقلاب را دستکم میگرفت. این تحلیل با استفاده از اسناد متعدد ساواک که فعالیتها و ارتباطات جلالالدین فارسی و دیگران را زیر نظر داشتند، پشتیبانی میشود[۱۲].
- فعالیتها در کشورهای دیگر (سوریه، لبنان، عراق): این بخش، به سفرهای نویسنده و فعالیتهای سیاسی او در کشورهای منطقه، از جمله سوریه، لبنان و عراق، میپردازد. او به تشریح دیدارهایش با شخصیتهای سیاسی مختلف و نقش این کشورها در حمایت از جنبشهای اسلامی و مبارزات منطقهای میپردازد[۱۳].
پانویس
منابع مقاله
متن کتاب.