زاد المسافرين
زاد المسافرين به قلم محمد مهدى بن على‌نقى شريف در اواخر دوره صفويه به خواهش شخصى به نام ميرزا محمداسماعيل كه تجربه سفرهاى مكرر و مستمر داشته و با در نظر گرفتن شرائط خاصى كه مسافران با آن روبه‌رو بودند، نگارش يافته است.
| زاد المسافرین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤسسه احیاء طب طبیعی (محقق)
مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی. طب اسلامی و مکمل (سفارش‌دهنده) شریف، محمد مهدی بن علینقی (نویسنده) |
| ناشر | جلال‌الدين |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | بهداشت - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | RIS 696 /ش4ز213* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
به گزارش مرحوم شيخ آقا بزرگ تهرانى در كتاب الذريعه تأليف اين اثر در دهم صفر سال 1141 به پايان رسيده است. (الذريعة إلی تصانيف الشيعة، ج12، ص10).
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه مصحح و مؤلف و متن كتاب است. مقدمه مصحح درباره مؤلف و اثر او و متن كتاب مشتمل بر دو مطلب است كه هر يك از مطالب حاوى عناوين متعددى است.
گزارش محتوا
اين اثر پس از تأليف، بسيار مورد توجه و استقبال قرار گرفته است به‌گونه‌اى كه علاوه بر چاپ‌هاى متعدد آن در ايران و هندوستان، نسخ خطى فراوانى از آن در سراسر دنيا پراكنده است و كمتر كتابخانه‌اى در ايران است كه نسخه‌اى خطى از اين كتاب را نداشته باشد.
شايد بتوان سادگى درمان‌ها و داروهاى تجويز شده، براى بيمارى‌هاى پيش پا افتاده كه سبب شده، اين كتاب منبعى سودمند براى مردم عادى باشد، اختصار كتاب و پرهيز از درازگويى، ضعف بنيه علمى كشور و كم شدن اطباى حاذق در مناطق دور از مركز به سبب افول دولت شكوهمند صفوى و حمله افاغنه را از جمله اسباب و علل استقبال از اين كتاب دانست.
مباحث مطرح شده در كتاب به ترتيب به اين شرح است:
مطلب اول: در تدبير مسافرين و قوانين حفظ صحت ايشان و تدبير امورى است كه مسافر را غالباً ً اتفاق مى‌افتد. در اين مطلب از مباحثى همچون تدبير غذا و نوشيدنى در سفر، تدبير گرما و سرما، منزل، احتراز از سموم، تدبير سفر دريا، تدبير افتادن از بلندى و صدمه به اعضاى بدن، تدبير جراحت و سوختگى و تدبير خستگى در سفر سخن مى‌گويد.
مطلب دوم: در معالجه بعضى از بيمارى‌هايى است كه بدون مراجعت به طبيب معالجه مى‌شوند. (زاد المسافرين، ص15).
مؤلف در اين مطلب از صراع و انواع آن، زكام و نزله، درد چشم، درد گوش، رعاف، درد دندان، خناق، سرفه، ذات الجنب، ذات الصدر، شوصه، ذات العرض، ذات الريه، ضعف قلب، هيضه، درد معده، قولنج، زحير، بواسير، درد مفاصل، نقرس، حميات، اورام و بثور و مداواى سموم بحث مى‌كند و راه درمان آن‌ها را بيان مى‌كند.
وى -چه در بخش اول و چه در بخش دوم- مطالب مورد نظر را به صورت خلاصه و بدون پرداختن به سخن ديگران مطرح مى‌كند. البته در اين ميان گاه به سخنان پزشکان كهن نيز استناد مى‌كند، افرادى مانند ايلاقى (زاد المسافرين، ص116)، سمرقندى (همان، ص82)، ابن سينا (همان، 52 و 66 و 68)، محمد بن زكرياى رازى (همان، ص66 و 80)، حكيم على گيلانى (همان، ص150)، ولى اين استنادها بسيار كم است و نكته‌اى قابل توجه نيز در اين استنادها به چشم نمى‌خورد، مگر آنچه را كه از حاج حسين جراح نقل مى‌كند و وى را جراح و چشم پزشک بى‌نظير روزگار خود معرفى مى‌نمايد. (زاد المسافرين، ص115).
البته بايد اين نكته را نيز متذكر شد كه قصد مؤلف نيز نگارش كتابى تحقيقى نبوده است.
وضعيت كتاب
اين اثر به همت مؤسسه احياى طب طبيعى و بر اساس پنج نسخه خطى و چاپى تصحيح و تحقيق شده است.
نگارش مقدمه‌اى درباره زندگى مؤلف و كتاب زادالمسافرين و شيوه تصحيح آن، تصحيح متن كتاب، تدوين و تنظيم فهرست اعلام، كتب، ادويه مركبه، اماكن، ابزار و آلات، مجموعه كارهايى است كه در تحقيق اين اثر صورت گرفته است. فهرست مطالب نيز در انتهاى اثر آمده است.
تصحيح اين اثر، تصحيحى اجتهادى است از اين‌رو هيچ‌گاه اختلاف نسخ گزارش نمى‌شود.==منابع مقاله== مقدمه و متن كتاب