رعشه بر دریا: گزیده اشعار واعظ قزوینی
رعشه بر دریا: گزیده اشعار واعظ قزوینی تألیف محمدرفیع واعظ قزوینی، به کوشش محمدحسین انصاری‌نژاد با مقدمۀ بهمن بنی‌هاشمی؛ واعظ را باید یکی از مهم‌ترین شاعران قرن یازدهم هجری قمری دانست. اشعار او از نظر برخورداری از هنرسازه‌های فراوان حائز اهمیت ادبی ویژه‌ای است و می‌تواند نمونه‌ای اعلا از اشعار یکی از شیوه‌های رایج سبک هندی محسوب شود.
| رعشه بر دریا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | واعظ قزوینی، محمدرفیع (نویسنده)
انصاری‌نژاد، محمدحسین (به کوشش) بنی‌هاشمی، بهمن (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | شهرستان ادب |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 0ـ86ـ6082ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
گزارش کتاب
ملامحمد رفیع ملقب به ملارفیع و رفیع‌الدین و متخلص به واعظ قزوینی از شاعران و واعظان قرن یازدهم هجری قمری است. مشخص است که او در نیمۀ نخست قرن یازدهم به دنیا آمده و در اواخر این قرن از دنیا رفته است. از میان شاخه‌های متعددی که می‌توان از وضعیت شعر این دوره برشمرد، سبک شعر واعظ قزوینی بیشتر به سبک کلیم و صائب نزدیک است که در آن ساختار مدعامثل، بسامدی چشمگیر دارد. در ساختار مدعا مثل (یا به قول استاد شفیعی کدکنی اسلوب معادله) اجزای دو مصراع در یک بیت، با هم تناظر یک‌به‌یک دارند. فرایند سرایش این ابیات به گونه‌ای بوده که به ارتجال مصراعی به ذهن شاعر خطور می‌کرده و سپس شاعر متناظر با اجزای آن مصراع بداهه، مصراعی دیگر می‌ساخته است.
هرچند در دورۀ سبک هندی بعضی از سنت‌های ادبی تا حدودی رنگ می‌بازند، اما همچنان اثر مهمی بر صورت و ساختار اشعار شاعران این سبک دارد. سنت ادبی و نظام زیباشناسی غالب در هر قالب سبب شده سبک و شیوۀ شاعران در برخورد با قوالب گوناگون متفاوت باشد. دربارۀ واعظ نیز این قضیه تا حدودی مصداق دارد. برای مثال در قصاید وی صنایع لفظی نسبت به دیگر آرایه‌ها کاربرد بیشتری دارد.
واعظ توجه خود را بیش از دیگر قالب‌ها، بر غزل متمرکز کرده و همچون بیشتر شاعران این دوره، حجم بیشتر دیوان اشعار او به این قالب اختصاص یافته است. غزلیات او بیشتر بیت‌محور است و تعداد ابیات غزلیاتش از سه تا 22 بیت متغیر است. در غزلیات او ردیف‌های اسمی و ردیف‌های فعلی کم‌کاربرد نیز فراوان دیده می‌شود. اوزان غزلیات او از اوزان پرکاربرد شعر فارسی است و همچون بیشتر شاعران سبک هندی، وزن بیشتر غزلیات او به شکل مثمن به کار رفته است.
مثنوی‌هایی در بحر متقارب نیز از واعظ باقی مانده است. طولانی‌ترین آنها مثنوی‌ای است که در توصیف «جنگ شاه اسماعیل با شیبک‌خان ازبک» سروده شده است. دیگر مثنوی‌ای است که در توصیف سفر به مازندران و تعریف از شهر اشرف و مدح شاه عباس ثانی. همچنین مثنوی کوتاهی در توصیف بهار از او برجای‌مانده که خواندنی است.
مسمط قالبی است که در شعر سبک هندی بسیار کمیاب است. در این دوره به‌ندرت شاعری یافت می‌شود که در این قالب طبع‌آزمایی کرده باشد. در دیوان واعظ قزوینی دو مسمط اما یافت می‌شود: یک مخمس و دیگری مسدس. مسدس واعظ با ساخت مسمط‌های کهن سازگارتر است و در آن ساختار تشبیب، تخلص به مدح، مدح و شریطه رعایت شده است. اما مخمس او تضمین غزل صائب تبریزی است.
واعظ را باید یکی از مهم‌ترین شاعران قرن یازدهم هجری قمری دانست. اشعار او از نظر برخورداری از هنرسازه‌های فراوان حائز اهمیت ادبی ویژه‌ای است و می‌تواند نمونه‌ای اعلا از اشعار یکی از شیوه‌های رایج سبک هندی محسوب شود. در این کتاب در مقدمه به زندگی و شعر و ویژگی‌های شعری واعظ قزوینی گفته شده و در ادامه در دو بخش گزیده‌ای از اشعار و رباعیات او آورده شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات