ذیل ذیل تاريخ العلماء و وفياتهم
ذیل ذیل تاريخ العلماء و وفياتهم یا «جامع الوفیات»، تألیف ابومحمد هبةالله بن احمد بن محمد بن ابن اکفانی (متوفی 524ق) مشهور به ابن اکفانی، ذیلی بر کتاب حافظ ابوعبدالعزیز بن احمد کتانی دمشقی (متوفی 466ق) است که خود ذیلی بر «تاریخ مولد العلماء و وفیاتهم» اثر ابوسلیمان محمد بن عبدالله احمد بن زبر ربعی دمشقی (متوفی 379ق) است. ابن اکفانی تاریخ علما و وفیات کتاب پیشین را تا بیست سال یعنی تا سال 485ق ادامه داد. عبدالله بن احمد بن سلیمان الحمد بر کتاب مقدمه نوشته و آن را تحقیق و تصحیح کرده است.
| ذیل ذیل تاريخ العلماء و وفياتهم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اکفانی، هبةالله بن احمد (نويسنده) عبدالله بن احمد سلیمان (محقق و معلق) |
| ناشر | دار العاصمة |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1989م , 1409ق |
| موضوع | مجتهدان و علما |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع4 ر2095 203 CT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اولین کسی که در زمینه وفیات کتاب نوشت ابوالحسین عبدالباقی بن قانع بن مرزوق بغدادی (متوفی 351ق) است اما تاریخ او مفقود است. پس از او ابوسلیمان محمد بن عبدالله بن زبر (متوفی 379ق) وفیات را از سال اول هجری تا سال 338ق را نوشت. پس از او ابومحمد هبةالله ابن اکفانی(متوفی 544ق) وفیات را از سال 463ق تا سال 485ق گردآوری نمود. تراجم یا وفیاتی که ابن کفانی بر کتاب شیخش افزود بالغ بر 63 ترجمه می‌شود که با محاسبه کتاب استادش که 67 ترجمه در آن ذکر شده بود به عدد 130 ترجمه رسید[۱].
پس از ابن اکفانی، شرف‌الدین ابوالحسن علی بن مفضل مقدسی اسکندرانی مالکی (متوفی 611ق) ذیلی بر ذیل ابن اکفانی نوشت و آن را تا سال 581ق ادامه داد. امام زکی‌الدین ابومحمد عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری (م 656) ذیلی بر ابن مفضل نگاشت و تا سال 642ق ادامه داده و اسمش را «التكملة لوفيات النقلة» گذاشت. شاگرد ابومحمد منذری با نام عزالدین احمد بن محمد حسینی (متوفی 695ق) ذیلی بر کتاب او نوشت و نامش را «صلة التكملة لوفيات النقلة» گذاشت که وفیات میان سال‌های 641ق تا 675ق را شامل می‌شد[۲].
کسانی که شرح‌حال هبةالله بن ابن اکفانی را نوشته‌اند کتابی با نام «ذیل ذیل تاريخ العلماء و وفياتهم» ذکر نکرده‌اند؛ ذهبی در التذکرة آن را جامع «الوفيات» نامیده است. حاجی خلیفه نیز در كشف الظنون نوشته که ابن اکفانی ذیل کوچکی بر ذیل کتانی نوشته که حدود بیست سال را شامل می‌شود. عمر رضا کحاله نیز در معجم المؤلفین «جامع الوفيات» را از آثار ابن اکفانی دانسته است. اما نسخه خطی اسمی ندارد. و چون کتاب استاد نویسنده نیز نام مورد اتفاقی ندارد محقق اثر تصمیم گرفته که نام کتاب را «ذیل ذیل تاريخ مولد العلماء و وفياتهم» بگذارد چراکه این نام‌گذاری دلالت بر مضمون و ارتباط آن با ماقبلش دارد[۳].
محقق اثر کتاب را در دو فصل و خاتمه تدوین کرده است. در فصل اول در پنج مبحث، اسم، نسب، مولد، اساتید، شاگردان، تألیفات و وفات نویسنده بررسی شده است.
در فصل دوم نیز در هشت مبحث، انتساب کتاب به نویسنده، نام‌گذاری کتاب، شیوه نویسنده در کتاب، جایگاه و اهمیت آن، مصادر کتاب، توثیق انتساب کتاب به نویسنده، معرفی نسخ خطی و شیوه تحقیق کتاب مطرح شده است. در خاتمه نیز فهارس تراجم، اسامی کتب ذکر شده در متن کتاب و مصادر ارائه شده است[۴].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن کتاب.
- عواد معروف، بشار، «تاریخ پیدایش علم رجال و تراجم و تواریخ محلی»، ترجمه رسول جعفریان، برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، 26 خرداد 1395،