دیوان عبدالقادر نائینی (زنده در قرن هفتم)
دیوان عبدالقادر نائینی (زنده در قرن هفتم) تألیف عبدالقادر نائینی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود نریمی هرندی، تهمینه عطائی کچویی؛ عبدالقادر نائینی قدیم‌ترین شاعر شناخته‌شده از ناحیۀ نائین اصفهان است. او از معاصران سعدی و از تتبع‌کنندگان شعر اوست. دولتشاه سمرقندی او را در شمار شاعران و فاضلان آورده و از اقران سعدی دانسته است و ظاهراً مراد او از این مقارنت، هم‌روزگاری نائینی و سعدی است.
| دیوان عبدالقادر نائینی (زنده در قرن هفتم) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نائيني، عبدالقادر (نویسنده)
نديمي هرندي، محمود (مصحح) عطائي کچوئي، تهمينه (مصحح) |
| ناشر | مرکز پژوهشي ميراث مکتوب |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| چاپ | يکم |
| شابک | 978-600-203-253-9 |
| موضوع | شعر فارسي - قرن 7ق. |
| کد کنگره | 1400 9د / 5314 PIR |
ساختار
کتاب در یازده بخش به نگارش درآمده است.
گزارش کتاب
هرچند ادب فارسی با شاعران نامداری چون رودکی، فردوسی، مولوی، سعدی، حافظ و ... بنیاد گرفته و بالیده است، اما همین گویندگان نام‌بردار نیز برآمدۀ فرهنگی هستند که شاعران کمتر شناخته‌شده در ساختن آن به اندازۀ خود سهیم بوده‌اند. بی‌تردید درک همه‌جانبۀ شعر شاعران طراز اول زبان فارسی، بی‌شناخت آثار شاعران درجۀ دوم یا سوم ممکن نیست؛ چنان‌که برای دریافت کمال شعر فردوسی، نه‌تنها باید از آگاهی‌های گسترده‌ای در زمینۀ تاریخ و فرهنگ ایران برخوردار بود، بلکه گوشه‌هایی در شعر فردوسی هست که برای دریافت معنای آن، آشنایی با اشعار گویندگان قبل از قرن ششم ضرورت دارد. بنا بر همین ضرورت در این کتاب، اشعار بازمانده از یکی از گویندگان کمترشناخته‌شدۀ قرن هفتم به نام عبدالقادر نائینی گردآوری شده است.
عبدالقادر نائینی قدیم‌ترین شاعر شناخته‌شده از ناحیۀ نائین اصفهان است. او از معاصران سعدی و از تتبع‌کنندگان شعر اوست. دولتشاه سمرقندی او را در شمار شاعران و فاضلان آورده و از اقران سعدی دانسته است و ظاهراً مراد او از این مقارنت، هم‌روزگاری نائینی و سعدی است.
او با عناوینی مانند «شاعر ناین»، «بندۀ قادر» و «نائنی» از خود نام برده است. او در جایی گفته که تا 52 سالگی مدح و غزل می‌گفته و سپس از آن توبه کرده است. عبدالقادر مانند بسیاری از شاعران در شعر خود به اولیای دین، خلفا و اهل بیت(ع) اظهار ارادت می‌کند و از اشارات مکرر او به اهل بیت پیامبر (ص) پیداست که تمایلات دینی‌اش همسوی مذهب حاکم، یعنی مذهب شافعی است و نیز گرایش خاصی به علی(ع) داشته است.
همچنین در اشعاری که از او در دست است، به بعضی از روایات ملی و شخصیت‌های تاریخی و اسطوره‌ای نیز اشاره دارد و از جمشید، ضحاک، رستم، اسفندیار و فرامرز یاد کرده است. از شعر او پیداست که با شعر گذشتگان نیز آشنایی داشته است؛ از آن میان با ناصرخسرو و سنایی و از میان معاصران با سعدی انس و الفت او خاص‌تر است و البته این موضوع به گرایش‌های اخلاقی و دینی نائینی نیز ارتباط دارد.
هرچند امروزه دیوانی از اشعار عبدالقادر نائینی دانسته نیست، اما بعضی از اشعار او از چنان اقبالی برخوردار بوده که به جُنگ‌ها و سفینه‌های کهن قرن هفتم و هشتم راه یافته و شعر او را مؤلفان شعرشناس و خوش‌ذوق، در پیوند با اشعار شاعران نامداری چون ناصرخسرو قبادیانی و سعدی شیرازی نقل کرده‌اند. نائینی با سعدی هم‌عصر بوده است و احتمالاً گرایش‌های ذوقی خود و حمایت جانبی اطرافیان، او را برانگیخته تا بعضی از اشعار سعدی را که بیشتر شهرت یافته و بر زبان‌ها افتاده بوده است، جواب گوید.
شاعری نائینی را می‌توان به دو دوره تقسیم کرد: دورۀ نخست که به هوای جلب توجه ممدوحی به گفتۀ خود «مدح و غزل» می‌گفت و دورۀ دوم پس از میانسالی که به توبه و زهد روی آورد و گویا در همین روزهاست که شعر ناصرخسرو، ادیب، سعدی و نجمی را تتبع کرده است.
مهم‌ترین بخش اشعار نائینی، مجاوبات اوست که در دو بخش آمده است: در جواب اشعار مشهور شاعران پیشین یا معاصران، مجاوبات با ساختار سؤال و جواب.
معراج‌نامۀ نائینی نمونه‌ای استثنایی است که در آن داستان معراج رسول اکرم با جزئیاتش در قالب قصیده به نظم درآمده است. در این قصیدۀ 37 بیتی، به‌جز هشت بیت آغازین که به نعت پیامبر و چهار بیت آخر که به طلب شفاعت از او اختصاص یافته، در دیگر ابیات داستان معراج به نظم کشیده شده است.
از عبدالقادر نائینی دیوان برجای نمانده است؛ به همین دلیل در این کتاب آنچه آورده شده، اشعار پراکنده‌ای است که در مجموعه‌ها و جنگ‌ها به نام او آورده‌اند. در این کتاب ده قصیده و ابیاتی پراکنده از او از کتاب‌هایی چون مونس الاحرار فی دقائق الاشعار کلاتی اصفهانی، دقائق الاشعار عبدالوهاب، تذنیب خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، مجموعۀ اسکندر میرزا، جُنگ ملک و فرهنگ جهانگیری تصحیح شده است.
گفتنی است افزون بر مقدمۀ کاملی که بر اشعار نائینی در این کتاب نوشته شده، بعد از تصحیح اشعار، توضیحات مفصلی دربارۀ اشعار نیز آورده شده است. [۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات