دیوان حسان بن ثابت
دیوان حسان بن ثابت، مشتمل بر متن اشعار حسان بن ثابت است و توسط ولید عرفات تصحیح، تحقیق و تعلیقه‌نگاری شده است.
| ديوان حسان بن ثابت | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسان بن ثابت(سراينده) عرفات، وليد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | ديوان حسان بن ثابت الأنصاري |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1974م |
| موضوع | 1.شعر عربی - قرن 1ق.
2.محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - مدايح و مناقب 3.مديحه و مديحه سرايي عربی - قرن 1ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJA 3067 /د9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، مشتمل بر دو جزء است. جزء اول مشتمل بر متن دیوان و بخشی با عنوان زیادات است که در آن اضافات نسخه خطی احمد الثالث شماره 2534 و نیز اضافات نسخه‌های مطبوع دیوان حسان بن ثابت ذکر شده است. در این جلد از کتاب حواشی، اختلاف نسخه‌ها و منابع آنها گردآوری و تحت عناوین مناسب، تنظیم شده است. جزء دوم نیز مشتمل بر تعلیقات و شروح اشعار بوده و در سه بخش تنظیم شده است که به ترتیب عبارتند از: شرح و تعلیقه بر روایت ابن حبیب، زیادات طا و زیادات دیگر.
گزارش محتوا
حسان اشعار برجسته بسیارى دارد و از بهترین اشعارش در دوره جاهلى، مدح ملوک غسان است.[۱] حسان زبان گزنده‌اى داشت و با هجو مشرکان و دفاع از پیامبر، مورد احترام و مایه آرامش آن‌حضرت بود. نوشته‌اند که پیامبر اکرم(ص) او را تأیید می‌کرد و می‌فرمود: حسّان از عنایت فرشته وحى برخوردار است. وى در هجو مشرکان قریش، به دستور پیامبر انساب و اخبار آنان را نزد ابوبکر آموخت و بی‌آنکه به پیامبر و اعقاب ایشان خدشه‌اى وارد شود چنان اشعارى سرود که تحسین رسول خدا و همگان را برانگیخت و قریش را مبهوت ساخت. هنگامى که بنی‌تمیم در برابر پیامبر اسلام موضع گرفتند و بر خود فخر و مباهات کردند، دفاع حسّان از رسول خدا چنان بود که همه آنان به اسلام گرویدند[۲] حسان بن ثابت در اشعارش به گوشه‌هایی از وقایع و جنگ‌های صدر اسلام، به‌خصوص غزوات پیامبر(ص)، از جمله جنگ بدر، خندق، احد و فتح مکه پرداخته است که از لحاظ تاریخی حائز اهمیت است.[۳]سروده او در غدیرخم اولین غدیریه تاریخ اسلام است. او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه‌دار شعر سیاسى است و در مدح ایشان از روشى نو در الفاظ و تعبیرات استفاده کرده که پیش از او در شعر جاهلى سابقه نداشته است. به همین دلیل وى در مدح، شاعرى صاحب سبک شناخته می‌شود. در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و هجا، رثا نیز وجود دارد. به نظر فروخ، حسّان به سبب استفاده از صنایع بدیعى در مدحیات پیامبر، می‌تواند نخستین بَدیعیه‌سرا بشمار آید[۴] حجم اشعارى که به وى نسبت داده شده براى هیچ شاعرى روایت نشده است و احتمالاً بسیارى از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده‌اند. همچنین به نظر می‌رسد که شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخى شاعران، به‌ویژه کعب بن مالک انصارى و عبداللّه بن رواحه، درآمیخته است.[۵] راویان بسیارى از جمله ابن حبیب (متوفى 238ق) اشعار حسّان را روایت کرده و به جمع‌آورى دیوان وى و شرح آن پرداخته‌اند[۶]راویان معروفی از هر دو مکتب کوفه و بصره همچون ابوعمرو شیبانی، ابوزید انصاری، ابن اعرابی، سکری و علی بن مغیرة بن اثرم اشعار وی را روایت کرده‌اند و احمد بن محمد عدوی از راویان سده 3ق روایات آنان را گرد آورده و پس از تهذیب آنها، دیوان حسان را تدوین کرده است.[۷] شروح و حواشی که بر اشعار حسان زده شده گاه کوتاه و گاه بلند است؛ به‌عنوان مثال در نسخه استانبول مطلب مفصلی درباره تاریخ اوس و خزرج و ساکنین یثرب ذکر شده است.[۸]
وضعیت کتاب
رموزی که برای اشاره به نسخه‌های خطی و یا چاپی است، در ابتدای هر دو جلد آمده است. نمایه الفاظ به ترتیب حروف الفبا، فهرست اشعار، زیادات، مرفوض، مصنوع و منسوب به غیر حسان، آیات قرآن کریم، مکان‌ها، قبایل، کلماتی که تفسیر یا تعلیقه درباره آنها ذکر شده است و فهرست مراجع در انتهای جلد دوم کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- متن کتاب.
- ناظمیان، رضا، دانشنامه جهان اسلام، جلد 13، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1388.
- فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج20، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1391.