دورساختن هر گونه زيان از تن آدميان
دفع المضارّ الكلية عن الأبدان الإنسانية يا «دور ساختن هرگونه زيان از تن آدميان»، اثر شيخ‌الرئيس ابوعلى سينا در باب شيوه حفظ صحت بدن و دفع ضررها و زيان‌هاى از آن، به زبان عربى نوشته شده و توسط مترجمى ناشناخته به فارسى ترجمه گرديده است. اين كتاب را على‌رضا عباسيان بازنويسى و تحقيق نموده و محمدمهدى اصفهانى بر كتاب مقدمه نوشته است.
| دفع المضار الکلیة عن الأبدان الإنسانیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده)
اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه‌نويس) انوشیروانی، مجید (ویراستار) عباسیان، علیرضا (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | دور ساختن هر گونه زیان از تن آدمیان |
| ناشر | المعی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1388 ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 978-964-7553-34-6 |
| موضوع | پزشکی - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی سنتی گیاهان دارویی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /الف2د7 1388 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
از آنجا كه كتاب‌شناسى اين اثر در برنامه موجود است، در اين نوشتار به نكاتى درباره ترجمه پرداخته شده است:
- در بررسى كتاب، مشخص شد كه آن را يك طبيب ترجمه كرده و اين ترجمه براى سلطان وقت بوده است.[۱]
- محقق كتاب درباره انتخاب اين ترجمه مى‌نويسد: «از دو ترجمه موجود، نسخه حسين ترخان را انتخاب كردم؛ چراكه بسيار خوش‌خط بود و از طرفى توسط يك طبيب ترجمه شده و البته در دسترس من بود»[۲]
- نسخه مورد استفاده دكتر على‌رضا عباسيان در حقيقت يك ترجمه سطر به سطر كتاب نيست، بلكه همان گونه كه مترجم كتاب در آغاز سخن آورده، نوعى ترجمه آزاد و همراه با توضيحات و مطالبى است كه دانستن آنها را لازم دانسته است. به اين لحاظ اگر اين كتاب را در حد خود تأليفى از نو بدانيم، گزافه‌گويى نكرده‌ايم[۳]
- مترجم بنا بر ذوق خويش، تغييراتى در هنگام ترجمه داده‌اند كه در مقايسه با نسخه عربى چاپ دارالكتب العلمية لبنان بارز به نظر مى‌رسد؛ از آن جمله كه كتاب مقدمه‌اى دارد كه بيشتر نوشته مترجم است و با بخش اول كتاب شيخ‌الرئيس متفاوت است و اينكه شيخ مضرت چند چيز را پشت سر هم بيان كرده‌اند و آنگاه به ذكر شيوه تدارکو دفع مضرت آنها پرداخته، وليكن مترجم پس از ترجمه هر مضرت، شيوه دفع آن مضرت را به دنبال آن آورده است. در موارد خاصى كه مطلبى، سؤال‌برانگيز بوده و در متن عربى به سؤال خواننده پاسخ داده نشده است، مترجم زيرك كه خود طبيبى برگزيده بوده، بسيار نيك و مختصر كليد سؤال را در مطلب اضافه كرده‌اند؛ مثلاًدر بحث دفع مضرت آب شور، در متن عربى آمده است كه: «الاغتسال بالماء البارد و الطين الطيب يقع فيه ثم بعده الاغتسال بالماء الحار العذب، ثم التدلك بدهن الورد الطيب الرائحة بالرفق و تواتر الاغتسال بالماء العذب بعده». همان گونه كه مشاهده مى‌شود دماى آب در دفع مضرت آب شور مهم است، ولى در جمله آخر سؤال براى خواننده پيش مى‌آيد كه تواتر شستشو با آب شيرين با چه دمايى بايد صورت گيرد، كه در ترجمه، مترجم طبيب آورده‌اند كه: «دفع آن به آب شيرين و گل پاک بايد كرد. بعد از آن به آب گرم بايد شست و روغن‌هاى مقوى مثل روغن گل بايد ماليد و مداومت به آب شيرين گرم بايد كرد[۴]
- محقق كتاب همچنين جهت استفاده بيشتر عموم از كتاب، تغييرات و تعليقاتى اندك در كتاب وارد كرده است؛ از آن جمله: در رسم‌الخطّ كتاب، لغاتى با تاى گرد عربى وجود داشته، نظير كلمه «دفعة» كه به «دفعتاً» تغيير داده است. لغات مستعمل بسيارى با حرف اضافه قبل و يا فعل بعدى و يا با هر دو به‌صورت پيوسته و متصل نوشته شده بود كه جهت سهولت مطالعه اغلب مخصوصاًً اسامى خاص و علم جدا شده‌اند؛ مثلاً«زعفرانست» به «زعفران است» تغيير يافته است. حرف گاف در اغلب موارد با كاف يكسان نوشته شده بود كه در لغات مربوطه اصلاح شده است. لغات داراى همزه آخر به «ى» بدل شده است؛ مثلاً «لتهاء» به «لته‌هاى» اصلاح شده است.[۵]
- عباسيان در توضيح لزوم ذكر مبحث شراب‌ها و حذف نكردن آن مى‌نويسد: «مبحث شراب‌ها را حذف نكرده‌ام؛ چراكه اولاً كل مبحث راجع به شراب‌هاى حرام نيست؛ چه اينكه در اغلب كتب طب سنتى در كنار شراب‌هاى حرام، خمر بودن آن ذكر شده و ثانياً الكل‌ها به اشكال مختلف در جامعه ما استفاده مى‌شوند؛ غير قانونى، جهت خودكشى يا تنتورهاى دارويى و... (و من در اورژانس‌ها بيماران مظنون به مصرف اشربه الكلى را بسيار ديده‌ام) كه دانستن تدبير دفع ضرر الكلِ مصرف‌شده و الكلْ‌مصرف‌كرده، لااقل بر اطبا لازم و واجب است و ثالثاً ممكن است طبيبى در بلاد غير مسلمانان طبابت كند و نياز مبرم به اين دانش داشته باشد[۶]
- وى همچنين موارد اجتهادى خود را كه حس كرده است از قلم افتاده يا نوشتن آن براى خواننده مفيد است داخل دو قلاب [] گذاشته است. تفاوت با نسخه عربى دارالكتب العلمية و معانى لغات و برخى توضيحات را نيز به‌صورت پانويس نوشته است.[۷]
- در آخر كتاب - پيش از نمايه واژگان - لغت‌نامه‌اى جهت لغات دشوار آمده است كه هرچند در آن شرح همه داروهاى مفرده نيامده است، وليكن در مركبات و لغات و اصطلاحات دشوار كمك‌كننده مى‌باشد[۸]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.