دليل الطالبين لكلام النحويين
دلیل الطالبیین لکلام النحویین تألیف مرعی بن یوسف کرمی مقدسی (متوفی 1033ق) از بزرگان علمای حنبلی در مصر است.[۱] در این کتاب مباحث نحوی به اختصار بدون اشاره به اختلافات نحوی و تحلیل منطقی مطالب با ذکر شواهد قرآنی ارائه و با تحقیق مناسبی از سوی اداره مخطوطات کویت منتشر شده است.
| دليل الطالبين لكلام النحويين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کرمی، مرعی بن یوسف (نويسنده) |
| سال نشر | 1430ق - 2009م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 75 ک 469 د 492 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده در ابتدای مباحث، علم نحو را این‌گونه معرفی می‌کند: علمی که به‌وسیله قیاس و استقراء از کتاب خداوند و کلام فصیح استنباط شده و شناخت آن واجب کفایی است.[۲] این تعریف همانگونه که محقق اثر در پاورقی نوشته تعریف علم نحو به اصطلاح متقدمین است که شامل دو علم صرف و نحو است. اما در تعریف اصطلاحی مختص به بناء و اعراب در ادامه می‌آورد: علم به اصولی است که به‌وسیله آن اواخر کلمات به لحاظ اعراب و بنا شناخته می‌شود[۳]
سپس با اشاره به اهمیت شناخت کلمه، کلام، اسم، فعل، حرف، اعراب، بناء و مانند آن در رابطه با هر یک تعریف لغوی و اصطلاحی ارائه و انواع آن را متذکر می‌شود.[۴] پس از آن علامات اعراب را این‌گونه تشریح می‌کند که اصل در معرب این است که مرفوع به ضمه، منصوب به فتحه، مجرور به کسره و مجزوم به سکون شود؛ اما هفت باب از اصل خارج می‌شود که از آن جمله است مالاینصرف که به فتحه مجرور می‌شود.[۵] احکام اسماء، احکام افعال، توابع، منصوبات، مجرورات و عوامل از دیگر مباحث نحوی مطرح شده در کتاب است.
یکی دیگر از ابواب کتاب به الفاظی اختصاص یافته که به معانی مختلف می‌آید: به عنوان مثال در آیه «ثم اذا دعاکم دعوة من الارض اذا انتم تخرجون» اذا اول به معنای ظرفیه شرطیه و اذا دوم، فجائیه آمده است.[۶]
آخرین باب کتاب به خط و نگارش اختصاص دارد. در بخشی از آن می‌خوانیم: ««داود و طاوس» با یک واو نوشته می‌شود، و به «عمرو» در حال رفع و جر برای تفاوت قائل شدن بین آن و «عمر» واو افزوده می‌شود. همچنین به «اولئک» برای تفاوت قائل شدن بین آن و الیک واو اضافه می‌شود.[۷] در تحقیق کتاب، نسخه اصلی با نسخه‌های دیگر مقابله و در پاورقی به اختلاف نسخ اشاره شده است. کامل کردن شواهد شعری در پاورقی، ذکر برخی وجوه اعراب و قرائات، ذکر شرح حال مختصر نویسنده از کتب تراجم و ارائه فهرست آیات، احادیث نبوی و شواهد شعری در انتهای کتاب از فعالیت‌های تحقیقی کتاب است.[۸]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.