دعبل خزاعی
دعبل خزاعی (متوفی 235 تا 246ق)، شاعر و نویسنده بزرگ شیعی در سده‌های دوم و سوم هجری و از اصحاب امام رضا علیه‌السلام که قصیده بلند تائیه وی در مظلومیت اهل‌بیت(ع) مشهور است.
| دعبل خزاعی | |
|---|---|
 | |
| نام پدر | علی بن رَزین یا عبداللّه |
| ولادت | 148ق-142ق- |
| محل تولد | کوفه |
| رحلت | حدود 235 تا 246ق |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | شاعر و نویسنده |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | مسلم بن ولید |
| شاگردان | |
زادروز و زادگاه
دعبل در سال 148ق، به دنیا آمد؛ البته ابن حجر در «لسان الميزان» سال 142 را ذکر کرده است[۱]. مشهور است که در کوفه زاده شده؛ هرچند از قَرْقیسیا، شهری بر ساحل فرات، نزدیک رِقّه و واسط نیز به‌منزله زادگاهش یاد شده است.
نام و نسب
نام او را محمد، حسن و عبدالرحمان و کنیه‌هایش را ابوعلی و ابوجعفر آورده‌اند. نام پدر دعبل در تمام منابع، علی بن رَزین ضبط شده است، ولی ابن اَیْدْمُر (متوفی سده هفتم) و عبدالرحمان بن ابراهیم اِرْبلی (متوفی ۷۱۷ق) نام پدر دعبل را عبداللّه ذکر کرده‌اند.
تحصیل
ظاهراً دعبل از نوجوانی در مجالس درس و بحث کوفه شرکت می‌کرده است.
مهاجرت
دعبل تا دوران جوانی در کوفه بود تا اینکه به سبب شرارتی که کرده بود مجبور به ترک کوفه شد. اشتر احتمال می‌دهد زمان خروج دعبل از کوفه، سال ۱۶۹ یا ۱۷۰ق باشد؛ زیرا در این ماجرا از موسی بن عیسی عباسی، والی کوفه، نام برده شده است. عیسی در آن سال‌ها والی کوفه بود و دعبل در آن هنگام، ۲۱ سال داشت. سپس دعبل به بغداد رفت و در آنجا اقامت گزید.
احتمالاً سفر دعبل به خراسان برای دیدار امام رضا(ع) در ۲۰۲ق، صورت گرفته است. هنگام شهادت امام رضا(ع) در صفر ۲۰۳ق، دعبل در قم بود و قصیده مشهور رائیه را در آنجا سرود.
مذهب
شاید دعبل مهم‌ترین شاعری باشد که اعتقاد خویش به تشیع را ابراز کرده و در سراسر زندگی خود در راه آن مبارزه نموده است. سرودن قصیده بلند تائیه در بیان مظلومیت اهل‌بیت(ع) و نفرین بر دشمنانشان، هم باعث شهرت دعبل شد و تشیع او را آشکار ساخت[۲].
اساتید
از جمله استادانش در ادب، مسلم بن ولید است که از او ادبیات و شعر آموخت و در لسان الميزان آمده که او از مالک، شریک، واقدی، مأمون و علی بن موسی الرضا(ع) روایت کرده است.
شاگردانش
در تاریخ دمشق آمده است که احمد بن ابی‌دؤاد و محمد بن موسی ترمذی و برادرش اسماعیل آثاری را از او روایت کرده‌اند. احمد بن قاسم قصیده تائیه‌اش را روایت کرده و در اغانی آمده که فضل بن عباس نزد او علم و ادب آموخت. در لسان الميزان آمده که برادرش علی بن علی از او روایت کرده است و نجاشی نیز خبر داده که موسی بن حماد یزیدی شاگرد او بوده و از او روایت کرده است[۳].
درگذشت
ذهبی در یک جا درگذشت دعبل را پس از سال ۲۴۰ق، در نودسالگی دانسته و در جایی دیگر، ۲۴۶ق را سال درگذشت او ذکر کرده است. برخی منابع، درگذشت وی را در ۲۳۵، ۲۴۴ و ۲۴۵ دانسته‌اند[۴].
آثار
- طبقات الشعراء؛
- الواحد في مثالب العرب و مناقبها؛
- دیوان شعر[۵].
پانویس
منابع مقاله
- قربانی زرین، باقر، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1391.
- حسین اعملی، ضیاء، «ترجمه و شرح دیوان دعبل خزاعی»، ترجمه محمدرضا هاشملو و فاطمه شکوری، رشت، انتشارات دانشگاه گیلان، چاپ اول، 1392.