درسنامه مناسک حج

درسنامه مناسک حج، اثر محمدحسین فلاح‌زاده (متولد 1338ش) است كه در آن، احكام و مناسک عمره و حج را در قالب چند درس تنظیم كرده است.

درسنامه مناسک حج
پدیدآوران	فلاح‎‌زاده، محمدحسین (نویسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1390 ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-540-232-5
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، حج (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ساختار

كتاب حاضر، از مقدمه معاونت امور فرهنگى مدیریت آموزش بعثه مقام معظم رهبرى و مقدمه نویسنده و متن اصلى (شامل 12 درس) تشكیل شده است.

كتاب حاضر به شكل درسى تنظیم شده است و نویسنده در آغاز هر درس، هدف‌هاى آموزشى آن را مشخص كرده و در پایان، پرسش‌هایى براى خودآزمایى فراهم آورده است.

نویسنده در اثر حاضر، احكام فقهى را به شكل غیر استدلالى آورده و احكام اجماعى و مورد قبول همه مراجع را ذكر كرده و از ذكر موارد اختلافى، جز در مواردى اندك، خوددارى ورزیده است.

گزارش محتوا

درباره ویژگى‌ها و محتواى این كتاب، توجه به نكات زیر مفید است:

1. نویسنده در مقدمه‌اش با یادآورى این نكته كه یكى از مباحث اساسى و مورد نیاز زائران بیت‌الله الحرام، مناسک عمره و حج است، افزوده است: بر اساس این نیاز، بخشى از فرصت روحانیان معظم كاروان‌ها نیز باید به آموزش این مسائل اختصاص یابد و نوشته حاضر، یكى از متون آموزشى حج تمتع است كه به موضوع مناسکحج پرداخته و بر اساس سرفصل‌هاى مصوب كه پیش‌تر منتشر گردیده، تدوین شده است.

   او دو نكته را مورد تأكید قرار داده است:

   الف)- چون این اثر، اولین تجربه در این راستاست و بر اساس سرفصل‌هاى از پیش تنظیم‌شده تدوین گشته، حجم برخى از دروس بیش از فرصت یکجلسه و برخى دیگر كمتر از آن است؛

   ب)- چون فعلاً فرصت پرداختن به فتاواى همه مراجع معظم تقلید نبود، لذا این نوشته بیشتر به احكام عمومى و اتفاقى پرداخته و در برخى از موارد نیز به تفاوت فتاواى مراجع اشاره شده است.

2. نویسنده تحت عنوان حساب‌رسى اموال، تأكید كرده است: لباس احرام باید مباح باشد و قربانى نیز این چنین است، بلكه هرچه در این سفر خرج مى‌شود از مال حلال باشد؛ هرچند زائران خانه خدا، به‌طور غالب، افراد تلاش‌گرى هستند و با كار و دریافت مزد حلال و پس‌انداز مازاد بر مخارج سال، براى این سفر ثبت نام كرده‌اند و هرگز مالى كه غصبى باشد ندارند، ولى گاهى بر اثر برخى كوتاهى‌ها وجوه شرعى واجب، مثل خمس و زكات را نپرداخته‌اند كه لازم است پیش از سفر به این امر مهم توجه داشته باشند و چنانچه تاكنون حساب‌رسى اموال نداشته‌اند، با مراجعه به دفتر مرجع تقلید خود یا نماینده وى یا لااقل به روحانى كاروان مراجعه و نسبت به این مسئله اقدام كنند و چنانچه چیزى بابت خمس یا زكات یا سایر وجوه شرعى بدهكار شدند، بپردازند و با خیالى آسوده به این سفر اقدام كنند و چنانچه بدهى آن‌ها زیاد باشد، كه اكنون قدرت پرداخت همه آن را نداشته باشند، مى‌توانند مهلت بگیرند و در آینده بپردازند
3. نویسنده در پاسخ این پرسش: «چرا حج تمتع به این نام نامیده مى‌شود»؟ نوشته است: حج تمتع نوعى از حج است كه وظیفه افراد بیرون از مكه كه از فاصله 16 فرسخ یا بیشتر مى‌آیند، مى‌باشد و علت نام‌گذارى آن، این است كه تمتع به معناى لذت بردن، بهره‌مند شدن است و چون در این نوع از عمره و حج در مدتى كه انسان از احرام عمره خارج مى‌شود تا زمانى كه بار دیگر براى حج محرم مى‌شود كارهایى كه به سبب احرام، حرام شده بود، از جمله زن و مرد بر یكدیگر، حلال مى‌شود
4. طواف و سایر اعمال عمره، از عبادات است و باید با نیت باشد؛ یعنى گشتن به دور كعبه باید به قصد طواف و براى اطاعت دستور خداوند باشد
5. حاجى براى قربانى مى‌تواند خودش حیوان را ذبح كند و مى‌تواند به شخص دیگرى نیابت بدهد تا او از طرفش حیوان را ذبح كند. پس نیابت در قربانى براى كسى كه خودش توانایى ذبح دارد، اشكال ندارد، ولى باید توجه داشت كه در سال‌هاى اخیر و در كشتارگاه‌هاى جدید، به جهت ازدحام، همه حجاج نمى‌توانند به كشتارگاه بروند و زن‌ها را نیز راه نمى‌دهند... همچنین نویسنده در مورد مصرف قربانى نكته مهمى را یادآور شده است: احتیاط مستحب است، قربانى را سه قسمت كنند: یکقسمت آن را هدیه بدهند؛ قسمت دیگر را صدقه بدهند و باقى‌مانده را بخورند.

   یادآورى: برخى از فقها این احتیاط را لازم دانسته‌اند، ولى امروزه عمل به احتیاط دشوار است؛ چون تمام قربانى‌ها با دستگاه‌هاى مكانیزه بسته‌بندى مى‌شود و براى استفاده مردم فقیر برخى از كشورها فرستاده مى‌شود و برداشتن و تقسیم آن‌ها دشوار و گاهى غیر ممكن است.

6. نویسنده در بحث كفارات محرمات احرام با بیان این مطلب كه حرمت عمل، حكم تكلیفى است و وجوب كفاره، حكم وضعى است، افزوده است: چنانچه ارتكاب محرمات از روى ناچارى و با عذر باشد، حكم تكلیفى برداشته مى‌شود، ولى حكم وضعى همچنان باقى است؛ یعنى هرچند آن عمل به جهت معذور بودن مكلف، گناه محسوب نمى‌شود، ولى وجوب كفاره ساقط نمى‌شود؛ مانند:

- زیر سایه رفتن یا ماشین سقف‌دار سوار شدن، درحالى‌كه ماشین دیگرى وجود ندارد و براى زائر نیز این امكان وجود ندارد تا با وسیله‌اى دیگر برود. در اینجا حركت زیر سایبان حرام نیست، ولى كفاره یکگوسفند واجب است.

- پوشیدن لباس دوخته براى كسى كه به جهت مشكلى ناچار است لباس دوخته بپوشد، مثل بیمارى كه باید جوراب یا دستكش طبى دوخته بپوشد.

- استفاده از كِرِم معطر براى كسى كه به جهت بیمارى پوستى باید در حال احرام نیز استفاده كند

وضعیت كتاب

در آغاز این كتاب، فهرست تفصیلى مطالب آمده، ولى متأسفانه فهرست‌هاى فنى و حتى فهرست منابع تنظیم نشده است.

با تأسف، باید گفت كه كتاب حاضر، مستند نیست و نویسنده محترم، هیچ ارجاعى به هیچ كتابى ذكر نكرده، جز یک مورد كه به كتاب صحیفه نور استناد شده و آن هم مربوط به مقدمه معاونت امور فرهنگى مدیریت آموزش بعثه مقام معظم رهبرى است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

درسنامه احکام مبتلا به حجاج