درام اسلامی
درام اسلامی تألیف جمشید ملک پور، ترجمه فرزام حقیقی؛ نوشتار حاضر کتابی است در هفت فصل و یک پیوست، که برخی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار در زمینه‌ی شناخت نمایش ایرانی است.
| درام اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ملک پور، جمشید (نویسنده) حقیقی، فرزام (مترجم) |
| ناشر | بیدگل |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 8-14-6863-622-978 |
| موضوع | تعزیه‌نا‌مه‌ها,Texts -- Ta'ziyah,تعزیه -- تاریخ,History -- Ta'ziyah,نمایش -- ایران -- تاریخ و نقد,History and criticism -- Iran -- Theater,نما‌یشنا‌مه فا‌رسی -- ایران -- تاریخ و نقد,History and criticism -- Iran -- Persian drama |
| کد کنگره | PIR۳۸۳۴/د۴،م۷ |
ساختار
کتاب مشتمل بر هفت فصل و یک پیوست است:
فصل اول: ایران: زادگاه تعزیه
فصل دوم: اسلام و تعزیه
فصل سوم: منشأ و روند شکل‌گیری تعزیه
فصل چهارم: نمایش‌های تعزیه
فصل پنجم: اجرای تعزیه- فصل ششم: تعزیه در جهان اسلام- فصل هفتم: تعزیه: دیروز، امروز و فردا
معرفی کتاب
نوشتار حاضر کتابی است در هفت فصل و یک پیوست، که برخی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار در زمینه‌ی شناخت نمایش ایرانی است. در این کتاب به نمایش بومی ایران می‌پردازد، کتاب با معرفی مختصر اسلام و حادثه‌های مرتبط با تعزیه آغاز می‌شود، سپس مراسم آیینی در تمدن‌های مختلف را معرفی می‌کند و از این طریق می‌کوشد تا ریشه‌ها و شباهت‌های تعزیه با این مراسم را تبیین کند. نویسنده درادامه تعزیه را به مثابه متن و درام بررسی می‌کند و در فصل آخر موقعیت تعزیه را دردنیای امروز به تصویر می‌کشد و می‌کوشد چشم‌اندازی از آینده‌ی آن به دست می‌دهد. در پیوست نیز فهرستی از مهم‌ترین متن‌های این نوع نمایش ارائه می‌شود.
پاسخ این پرسش که آیا چیزی به عنوان درام اسلامی وجود دارد، به لطف پژوهش‌های تأثیرگذار نویسنده، مثبت است. پس نمایش اسلامی وجود دارد و در این کتاب ذیل عنوان تعزیه بررسی می‌شود. تعزیه نوعی نمایش آیینی شبیه به نمایش‌های آغازین یونان باستان است. اما با بررسی دقیق تر، ارتباط آن با نمایش‌های اروپایی قرون وسطی و حتی عناصر نمایش گونه و تماشایی مراسم آبیدوس مصر، که مضمون عمومی مرگ و رستاخیز اوزیریس را به تصویر می‌کشد، آشکار می‌شود. چرا که تعزیه هم نیازمند دو عنصر مشارکت و ایمان برای تحقق باورپذیری تئاتری است. در چنین رویدادهایی، مسائل دنیوی و آیینی در تخیلی که از نظر دراماتوروژی غنی است درهم تنیده می‌شوند. تعزیه، که ابتدا در محوطه‌ی کاروانسراها اجرا می‌شد، اکنون به عنوان آیینی اسلامی و حتی دقیق تر از آن به عنوان نوعی آیین مذهبی شیعی شناخته می‌شود. شیعه، دومین مذهب بزرگ اسلام، مذهب رسمی ایران است و امروزه، طبق آنچه نویسنده نوشته است، حدود هفتاد میلیون ایرانی از آن پیروی می‌کنند. با وجود این، تعزیه در حال حاضر حتی در میان شیعیان نیز رواج چندانی ندارد و این امر نشان دهنده‌ی اهمیت ویژه‌ی پژوهش نویسنده است.
تعزیه همواره در ماه محرم، نخستین ماه تقویم قمری و ماه عزاداری شیعیان، اجرا می‌شود. زمان دقیق این ماه هرساله (نسبت به تقویم شمسی و میلادی) تغییر می‌کند. موضوع اصلی تعزیه همواره به رویدادی خاص در تاریخ شیعه مربوط می‌شود. ساختار اولیه‌ی تعزیه کم و بیش تا اواخر قرن هجدهم تکامل یافت، اما این موضوع باعث نشد که نویسندگان از نوشتن نسخه‌های تازه دست بکشند- به ویژه در حدود صد سال اخیر- آن‌ها در عین حفظ داستان اصلی، که نماد ایمان و عزاداری است، نسخه‌های تازه‌ای ازت عزیه آفریده‌اند. نویسنده‌ی این نوشتار طی تحقیقی راه گشا، نه تنها متون کلاسیک تعزیه که برخی از تعزیه‌های امروزی را نیز بررسی می‌کند بلکه حتی فهرست بلندی، از متون و جاهایی را که می‌توان به آن‌ها دسترسی داشت، در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. شایان ذکر است که یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های متون تعزیه در کتابخانه‌ی واتیکان رم نگهداری می‌شود. چون تعزیه بازتاب روایت شیعه از حوادث سال‌های آغازین اسلام است و تا حدودی با روایت محققان سنی اختلاف دارد اما این اختلاف موضوع این پژوهش نیست. در اینجا تعزیه تنها به مثابه نوعی هنر بررسی می‌شود. بنابراین برای درک کامل ماهیت تعزیه، شناخت اسلام و تاریخ ایران امری ضروری است. از این رو دو فصل از کتاب حاضر به بحث درباب مذهب و تاریخ ایران پرداخته است و تلاش شده که این مباحث مستقیما به تطور تعزیه ربط داده شود و برای تمرکز بر هدف اصلی این پژوهش، که بررسی خاستگاه و تطور تعزیه است، از مقایسه‌ی آن با دیگر انواع تئاتر همانند نمایش‌های یونانی یا مصیبت نامه‌های اروپایی قرون وسطی اجتناب شود.[۱]
پانويس