دایرةالمعارف بزرگ شوروی

دایرةالمعارف بزرگ شوروی (روسی: Большая советская энциклопедия)، مهم‌ترین و جامع‌ترین مرجع دربارۀ موضوعات خاص روسیه و عقاید مارکسیستی

دایرةالمعارف بزرگ شوروی
پدیدآوران	گروه نویسندگان (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	TSB
ناشر	دایرةالمعارف شوروی
سال نشر	1926 - 1990م
موضوع	دایرةالمعارف
زبان	روسی
کد کنگره	‏

آنچه این دایرةالمعارف را ارزشمند کرده، بیان اندیشه‌های مارکسیستی از زبان نویسندگان این کشور و معتقدان به این آراست. این دایرةالمعارف در فاصله سال‌های ۱۹۲۶ تا ۱۹۹۰م چاپ و منتشر و شامل حدود 100 هزار مقاله و حدود 35 هزار تصویر است که تمام این حجم اطلاعات در 30 جلد جای گرفته است. این دایرةالمعارف در فاصلۀ سالهای ١٩٧۴ تا ١٩٨٢ به انگلیسی ترجمه شد.

این دایرةالمعارف سه نسخه را پشت سر گذاشته است. از ١٩٢۶ تا ١٩۴٧، دایرةالمعارف بزرگ اتحاد شوروی، با همان نگرش مارکسیستی- لنینیستی در ۶۵ جلد چاپ شد . ویرایش دوم آن (١٩۵٠-١٩۵٨) هنگامی صورت گرفت که موج استالین زدایی همۀ امور شوروی، از جمله امور فرهنگی آن را تحت تأثیر قرار داده بود. در نتیجه، بسیاری از مقالات این دایرةالمعارف، کوتاه و برخی حذف شد و مجلدات آن به ۵١ جلد کاهش یافت. این مجموعه، که حدود صدهزار مدخل دارد، به طور گسترده به داخل و خارج شوروی توزیع می‌شد. مقالات آن در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و علوم کاربردی و نظری است و حکم مرجعی عمومی را دارد. در کتابشناسی‌های مفصل آن، گذشته از منابع علمی وفرهنگی شوروی، برخی آثار جهانی نیز دیده می‌شود.

ویرایش سوم این دایرةالمعارف (١٩٧٠-١٩٧٨) را هیئتی ٧٨ نفری برعهده گرفت، با مشاورۀ بیش از هشتصد تن از استادان دانشگاهها و متخصصان و کارشناسان حوزه‌های گوناگون علمی. این ویرایش بر اساس تصمیم کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی و شورای نمایندگان این کشور و با نظرخواهی از مؤسسات علمی، اتحادیه‌های هنری، صاحبان صنایع، مؤسسات آموزش عالی، کتابخانه‌ها، موزه‌ها و متخصصان و كارشناسان رشته‌های گوناگون علمی و صنعتی و هنری صورت گرفت. پس از دریافت بیش از پنج هزار پیشنهاد، فهرست مدخل‌ها اصلاح، مقالات بلند تصحیح و کوتاه، و مقالات جديدی اضافه گردید و مطالب با حروف ریزتر چاپ شد و به این ترتیب، از حجم دایرة المعارف در ویرایش سوم نزدیک به نصف حجم اولیه کاسته شد.

برخی از مقالات دایرةالمعارف بزرگ شوروی در آلمان شرقی، چکسلواکی، چین، مجارستان، یونان، ژاپن و کشورهای دیگر ترجمه و چاپ شد. جلد پنجاهم دايرةالمعارف را، که به شوروی اختصاص دارد، انتشارات پرگامون به انگلیسی ترجمه و منتشر کرد که در اروپا وامريكا و آسيا به فروش رفت.

در ١٩٧۴، انتشارات کولیر در لندن و مک‌میلان در نیویورک ترجمۀ و یرایش سوم را آغاز کردند. یک هیئت ٣٣ نفره ویرایش وترجمة آن را برعهده داشت، با مشاورۀ برخی متخصصان و زبان‌شناسان و شرق‌شناسان. نظم مدخل‌های متن اصلى دايرةالمعارف بر اساس الفبای سیریلی است، اما ترجمۀ مدخلها نظم آن را برهم زد و چون ترجمه هر جلد جداگانه صورت می‌گرفت، هر جلد به‌طور مستقل به‌ترتیب الفبای انگلیسی تنظیم می‌شد تا با سرعت بیشتری در اختیار خوانندگان قرار گیرد.

نسخۀ انگلیسی این دایرةالمعارف ٣١ جلد است. جلد ٣١ با ۶١٣ صفحه و حدود ١۶۵ مدخل اصلی و فرعی، به (اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی)) اختصاص دارد. این جلد حاوی مطالب جلد ٢۴ ویرایش سوم و نكات جدیدى است كه احتمالاً هنگام ترجمه روزآمد شده‌اند. در ابتدای این جلد، فهرست مدخل‌های موجود در آن، با ذكر شمارۀ صفحه، آمده است و در انتهای آن، بخشی به وقایع‌نگاری رویدادهای قرن نهم پیش از ميلاد تا ١٩٨٢ (تاریخ چاپ انگلیسی جلد ٣١) اختصاص دارد. ابتدا، پس از ترجمۀ هر پنج جلد یک نمایه تھیه می‌کردند، که در نهایت از مجموع آنها یک جلد مستقل تهیه ومنتشر شد. دورۀ ترجمۀ انگلیسی در قطع رحلی و در صفحات دوستونی چاپ شده است.

منابع مقاله

1. پایگاه دائرةالمعارف بزرگ شوروی
2. صادقی، مژگان؛ دانشنامه و دانشنامه‌نگاری، تاریخچه، روش‌هاو نمونه‌ها؛ زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، کتاب مرجع، 1399.