دانشنامه‌ی هزاره
دانشنامه‌ی هزاره زیر نظر شورای علمی؛ دانشنامه یا دایرة المعارف، به کتابی گفته می‌شود که به ترتیب الفبایی یا موضوعی، درباره‌ی رشته یا رشته‌هایی از دانش بشری، اطلاعاتی را به طور فشرده و روشمند در اختیار خوانندگان می‌گذارد. دانشنامه نگاری مدرن، مولود جهانی است که در آن از یک سو، سواد مردم افزایش یافته و از سوی دیگر مردم برای به دست آوردن معلومات فرصت اندکی دارند. تاریخ دانشنامه نگاری به دو هزار سال قبل می‌رسد، ولی نگارش آن به سبک مدرن کمتر از سیصد سال عمر دارد. نوشتار حاضر مرجعی است که با رویکرد دانشنامه‌های عمومی تدوین شده، اما اطلاعاتی را درباره‌ی فرهنگ، طوایف، تاریخ، جغرافیا، جمعیت، آداب و رسوم، میراث فرهنگی، شخصیت‌ها و رویدادها و وقایع مرتبط با قوم هزاره ارائه می‌کند.
| دانشنامه‌ی هزاره | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شورای علمی (نویسنده) |
| ناشر | بنیاد دانشنامه هزاره |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| چاپ | دوم |
| شابک | 1-24-635-9936-978 |
| موضوع | هزاره‌ها,Hazaras,a06,a06,هزاره ها- دایرةالمعارف ها |
| کد کنگره | DS۳۵۴/۶/د۲ |
گزارش کتاب
دانشنامه یا معادل عربی آن، دایرة المعارف، به کتابی گفته می‌شود که به ترتیب الفبایی یا موضوعی، درباره‌ی رشته یا رشته‌هایی از دانش بشری، اطلاعاتی را به طور فشرده و روشمند در اختیار خوانندگان می‌گذارد. در گذشته یک دانشنامه را یک نفر و بیشتر به عنوان متن درسی می‌نوشت، ولی در دوره‌ی معاصر این نوع کتاب‌های مرجع را نهادها به صورت گروهی تدوین می‌کنند. دانشنامه نگاری مدرن، مولود جهانی است که در آن از یک سو، سواد مردم افزایش یافته و اطلاعات به صورت انبوه در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد و از سوی دیگر مردم برای به دست آوردن معلومات فرصتی اندک داشته و به انتقال سریع و دسته‌بندی شده‌ی آن نیاز دارند. تاریخ دانشنامه نگاری به دو هزار سال قبل می‌رسد، ولی نگارش آن به سبک مدرن کمتر از سیصد سال عمر دارد. دایرة المعارف فرانسه نخستین اقدام جدی و بلند پروازانه درسنت دانشنامه‌نویسی بود. دانشنامه بزرگ بریتانیا نیز به عنوان یکی از دانشنامه‌های مهم جهان در اسکاتلند منتشر شد. در زبان فارسی نیز دانشنامه‌ی علایی تألیف بوعلی سینا و شاگردش ابوعبید جوزجانی وجود دارد. عنوان دانشنامه نیز از همین اثر به میراث مانده است. در یک قرن حاضر دانشنامه‌های مشهور و معتبری به زبان فارسی در کشورهای ایران، تاجیکستان و هند به چاپ رسیده است. اولین تجربه‌ی دانشنامه‌نویسی در افغانستان به سال‌های 1328 تا 1348 ش باز می‌گردد. در این سال‌ها جمعی از مؤلفان و محققان در محور «انجمن دایرة المعارف» گرد آمدند و کار ارزشمند آریانا دایرة المعارف را بنا نهادند. آریانا دانشنامه‌ای عمومی بود و در شش جلد به زبان فارسی نوشته شد و همزمان به زبان پشتو نیز ترجمه شد.
دانشنامه‌ی قومی از جهاتی بخشی از دانشنامه‌ی عمومی به شمار می‌رود و در آن مجموعه معلوماتی در حوزه‌ی تاریخ، فرهنگ، جغرافیا و شیوه‌ی زندگی یک قوم ارائه شده است. در این نوع دانشنامه به جای پرداختن به موضوعات عام، سوژه‌ی مدخل‌ها و موضوعات، مربوط به یک گروه قومی خاص است. «دانشنامه‌ی هزاره» از این لحاظ مرجعی است که با رویکرد دانشنامه‌های عمومی تدوین شده، اما اطلاعاتی را درباره‌ی فرهنگ، طوایف، تاریخ، جغرافیا، جمعیت، آداب و رسوم، میراث فرهنگی، شخصیت‌ها و رویدادها و وقایع مرتبط با قوم هزاره ارائه می‌کند.
ایده‌ی نگارش دانشنامه‌ی اقوام افغانستان و به خصوص قوم هزاره، به چند دهه پیش باز می‌گردد. اولین بار این ایده در محافل فرهنگیان مهاجر افغانستان در ایران مطرح شد و طرحی نیز برای آن تهیه شد. اما به هر دلیلی این اقدام از حد طرح فراتر نرفت. بعدها کارهای مشابهی نیز انجام شد که آن‌ها هم در همان مراحل اولیه به دلایلی متوقف شدند. اما طرح کنونی که شروع آن به سال 1391 ش باز می‌گردد نخستین فعالیت خود را در کابل آغاز کرد. این طرح با پیگیری‌های دوام دار و مشورت‌های متعدد از مؤلفان و پژوهشگران در افغانستان، ایران و اروپا پیش برده شد و همزمان تلاش‌های پیوسته برای جذب حمایت‌های مالی و تهیه‌ی بودجه‌ی اولیه را به همراه داشت. تا اینکه سرانجام در سال 1393ش با راه اندازی دفتر و مشخص شدن ساختار مدیریتی و علمی دانشنامه، گام‌های عملی برای گردآوری منابع، شناسایی مدخل‌ها، تدوین شیوه نامه و مدخل نگاری برداشته شد. در این دانشنامه به تمام قوم هزاره اعم از شیعه و سنی و همچنین، بیات‌ها و قزلباش‌ها، که در زیستگاه، فرهنگ و عرف مشترکات بسیاری با هزاره‌ها دارند پرداخته می‌شود، فارغ از گرایش‌ها و تمایلات سیاسی و ایدئولوژیک. قلرو کاری دانشنامه به هزاره‌های افغانستان محدود نبوده و برای مثال به هزاره‌های پاکستان، خاوری‌های ایران و هزاره‌های فرارود نیز پرداخته می‌شود. این دانشنامه می‌تواند راهنمای خوبی برای پژوهش گران و دانشجویان علاقمند به موضوعات قوم شناسی، به خصوص موضوعات مربوط به هزاره‌شناسی نیز باشد.[۱]
پانويس