حوليات دمشقية
حوليات دمشقية، تألیفی است از یک مورخ گمنام شامی حنبلی مذهب، که در آن حوادث و وقایع دمشق در طول پنج سال از خلافت سلطان اشرف برسبای از سال 834 تا 838ق آمده است.
| حوليات دمشقية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤلف ناشناخته (قرن نهم قمری) (نويسنده) حبشی، حسن (محقق) |
| ناشر | مکتبة الأنجلو المصرية |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1968م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د8ح9 99 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تحقیق کتاب توسط دکتر حسن حبشی صورت گرفته است.
ساختار
نگارش کتاب همانند بسیاری از سفرنامه‌ها به شیوه سال‌نگاری است؛ بدین ترتیب که از ماه شوال 834 آغاز و به رجب سال 838 خاتمه یافته است. وقایع هر ماه به‌صورت روزانه گزارش شده است. در انتها نیز بخشی به ذکر درگذشتگان آن ماه اختصاص یافته است.
گزارش محتوا
در مقدمه کتاب به قلم دکتر حسن حبشی مطالب مفیدی در خصوص نویسنده و کتاب آمده است. به گفته وی برخی، نویسنده این کتاب را شمس‌الدین محمد سخاوی مورخ مصری متوفی 902ق و این اثر را جزئی از تاریخ «دول الإسلام» او دانسته‌اند. این موضوع انگیزه‌ای شده است که محقق کتاب، رساله دکترای خود را پیرامون آن بنگارد و به این نتیجه رسیده است که این اثر به جهت شیوه نگارش همانند آثار سخاوی است. لکن برخی نسبت آن به سخاوی را رد کرده‌اند؛ چراکه سخاوی شافعی مذهب بوده در حالیکه در کتاب دلایل متعددی وجود دارد که نویسنده آن مذهب حنبلی داشته است. او هر فرصتی را برای طرح مسائل حنبلی غنیمت شمرده است. علاوه اینکه به تلمذّ نزد ابن مفلح قاضی قضات شام تصریح کرده است و حال آن‌که در تاریخ سخاوی هیچ نامی از او نیامده است[۱].
محقق کتاب در ادامه به قرائن دیگری اشاره می‌کند که حاکی از آن است که نویسنده در اصل شامی بوده است و لذا نمی‌توان آن را به سخاوی که مولد و مدفنش مصر بوده است نسبت داد. دلیل اینکه نام نویسنده کتاب در حاله‌ای از ابهام مانده است آن است که اول و آخر کتاب که مشتمل بر عنوان و نام مؤلف است مفقود شده است. افتادگی مطالب تنها به ابتدا و انتهای کتاب منحصر نیست و در متن نیز افتادگی‌هایی وجود دارد[۲].
در بخشی از کتاب در ذیل سال 836ق و در معرفی حکام مناطق مختلف می‌خوانیم: قاضی شافعی: شهاب‌الدین اعسر؛ متولی مکه مشرفه: سید برکات بن حسن بن عجلان حسنی؛ متولی مدینه مشرفه: سید مانع بن علی بن عطیه حسینی؛ حاکم بغداد: شاه محمد بن فرا یوسف؛ سلطان خراسان: شاهرخ بن تیمور لنگ؛ حاکم تبریز (در نوشته‌های کهن توریز آمده): اسکندر بن قرا یوسف؛ حاکم روم: مراد بن محمد بن عثمان؛ حاکم حصن کیفا (شهری در جنوب ترکیه): ملک اسرف احمد بن ملک عادل سلیمان ایوبی تا اینکه در ذی‌القعده به قتل رسید و به‌جای او فرزندش ملک کامل خلیل حاکم شد؛ و ملک مغرب (مراکش): ابوفارس عبدالعزیز بن ابی‌العباس حفصی بود[۳].
در ذکر حوادث سال 837ق، در یازدهم این ماه سیلی عظیم در شهر عجلان آمد که بازار و حمام آن را خراب کرد و 15 نفر در آن مردند. شهر طواحین را نیز خراب کرد و داخل مسجد جامع شد و آب به چراغ‌ها و منبر رسید و برخی را خراب کرد و در سیل پنج مرد غرق شدند و نشانه بزرگی از خداوند بود[۴].
وضعیت کتاب
محقق در پاورقی‌های ارزشمندش بر کتاب، اختلافات تاریخی کتاب با منابع دیگر و شرح بعضی تعابیر و اماکن را ذکر کرده است. بسیاری از ارجاعات از کتاب «الضوء اللامع» سخاوی است. در انتهای اثر فهرست مصادر و مراجع آمده است.
فهرست مصادر و مراجع در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.