حربی، ابراهیم بن اسحاق
ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق حربی (198-285ق)، عالم و محدث حنبلی خراسانی‌الاصل، ساکن بغداد، در قرن سوم و از شاگردان احمد بن حنبل می‌باشد. وی کتاب مهمی را در علم حدیث، با نام «غريب الحديث»، به رشته تحریر درآورده است.
| نام | ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق حربی |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | اسحاق |
| متولد | ۱۹۸ق |
| محل تولد | مرو |
| رحلت | ۲۱ ذی‌حجه ۲۸۵ق |
| اساتید | حسن بن موسی بغدادی |
| برخی آثار | غريب الحديث (حربی)
إكرام الضيف |
| کد مؤلف | AUTHORCODE47936AUTHORCODE |
تاریخ ولادت
به نوشته خطیب بغدادی، حربی در ۱۹۸ق، به دنیا آمده است. عموم شرح‌حال‌نگاران بعدی نیز بخش عمده مطالب خود را درباره حربی به نقل از او آورده‌اند[۱].
محل سکونت و سبب شهرت
اصل حربی از مرو بود، ولی در بغداد سکونت داشت. به نوشته خطیب بغدادی، مادر حربی از قبیله تغلبیه بود. سبب شهرت او به حربی، طبق گفته خود او، اقامتش در محله حربیه، در بخش غربی بغداد، بوده است.
تحصیلات
درباره مراحل اولیه زندگی حربی، اطلاعی در دست نیست. به نوشته خطیب بغدادی، حربی اموال فراوانی را که به ارث برده بود، صرف یادگیری حدیث کرد. از مقایسه سال ولادت حربی با تاریخ وفات استادش حسن بن موسی بغدادی در ۲۱۰ق، درمی‌یابیم که حربی از حدود ده سالگی، به فراگیری دانش حدیث پرداخته است[۲].
مشایخ
برخی مشایخ حربی، ابونعیم فضل بن دکین، علی بن جعد جوهری، احمد بن حنبل و محمد بن مقاتل مروزی بودند. حربی، همانند دیگر حنبلیان بغداد، مسموعات خود از احمد بن حنبل را به نام «المسائل» نقل کرده که ابوالحسین محمد بن ابی‌‌یعلی فراء، نسخه‌ای از آن را در اختیار داشته و برخی مطالب آن را نقل کرده است[۳].
دیگر شیوخ وی، عبارتند از:
عبدالله بن صالح عجلی (متوفی 211ق)، معاویة بن عمر ازدی (متوفی 214ق)، هوذة بن خلیفه (متوفی 216ق)، سریج بن نعمان (متوفی 217ق)، عفان بن مسلم (متوفی 219ق)، سعید بن داود زنبری (متوفی 220ق)، عاصم بن علی (متوفی 221ق)، موسی بن اسماعیل منقری تبوذکی (متوفی 223ق)، سلیمان حرب (متوفی 224ق)، ابوعمرو عبدالله بن عمر مقعد (متوفی 224ق)، عمرو بن مرزوق (متوفی 224ق)، ابوعبید قاسم بن سلام (متوفی 224ق)، ابوعمر حفص بن عمر نمری بصری (متوفی 225ق)، محمد بن مقات مروزی (متوفی 226ق)، احمد بن یونس (متوفی 227ق)، شعیث بن محرز بصری (متوفی 227ق)، ابوجعفر محمد بن صباح بزاز دولابی (متوفی 227ق)، ابوالولید هشام بن عبدالملک طیالسی بصری (متوفی 227ق)، عبیدالله بن محمد ابن ابی‌عایشه (متوفی 228ق)، مسدد بن مسرهد (متوفی 228ق)، یحیی بن عبدالحمید حمانی (متوفی 228ق)، احمد بن شبیب (متوفی 229ق)، خلف بن هشام (متوفی 229ق)، علی بن جعد (متوفی 230ق)، حکم بن موسی (متوفی 232ق)، محمد بن عبدالله نمیر (متوفی 234ق)، عبدالله بن محمد ابوبکر بن ابی‌شیبه (متوفی 235ق)، عبیدالله بن عمر قواریری (متوفی 235ق)، محمد بن بکار بن ریان (متوفی 238ق)، عثمان بن محمد بن ابی‌شیبه (متوفی 239ق)، قتیبة بن سعید (متوفی 241ق)، عمر بن محمد بن حسن تلی (متوفی 250ق)، بندار محمد بن بشار بصری (متوفی 252ق) و محمد بن عبدالرحمان بن حکیم بن سهم انطاکی (متوفی 243ق)[۴].
نقل حدیث از حربی
از حربی کسان بسیاری حدیث نقل کرده‌اند، از جمله محمد بن علی بن علون مقری، ابوبکر بن مالک قطیعی، عبیداللّه بن احمد بن بکیر و برخی عالمان نحوی، چون ابوبکر محمد بن قاسم انباری و ابوعمرو زاهد مشهور به غلام ثعلب[۵].
وثاقت و زهد
در منابع رجالی، حربی را محدثی ثقه، صادق و خبره وصف کرده و زهد و تقوای او را ستوده‌اند[۶].
وفات
وی در ۲۱ ذی‌حجه ۲۸۵ق، در بغداد درگذشت و در خانه‌اش به خاک سپرده شد[۷].
آثار حربی
برخی تألیفات منسوب به حربی که نسخه‌ای از آنها باقی نمانده عبارتند از:
- كتاب الأدب؛
- كتاب المغازي؛
- كتاب التيمم؛
- دلائل النبوة؛
- كتاب الحمام؛
- ذم الغيبة؛
- سجود القرآن؛
- كتاب السروي؛
- غريب الحديث؛
- إكرام الضيف (از دیگر آثار حربی، إكرام الضيف می‌باشد که در قاهره چاپ غیر انتقادی شده است. از این کتاب نسخه‌ای در کتابخانه عاشر افندی شهر سلیمانیه و نسخه‌ای دیگر در کتابخانه استانبول موجود است)؛
- انتفاع الأموات بِإهداء التلاوات و الصدقات و سائر القربات (از این کتاب، نسخه‌ای در کتابخانه رشید افندی موجود است)[۸].
ذهبی در «تذكرة الحفاظ»، به در اختیار داشتن برخی آثار حربی اشاره کرده است. همچنین برخی آثار او در اختیار ابن حجر عسقلانی بوده است[۹].
حمد جاسر نسخه‌ای که آغاز آن افتاده بوده است، به نام «كتاب المناسك و أماكن طرق الحج و معالم الجزيرة» را با ذکر دلایلی، «كتاب المناسك» حربی دانسته و متن تصحیح‌شده آن را نیز منتشر کرده است[۱۰].
معروف‌ترین اثر
مهم‌ترین و معروف‌ترین کتاب حربی، «غريب الحديث» است و خطیب بغدادی از آن یاد کرده است. شیوه متداول در غریب‌الحدیث‌نگاری پیش از حربی، خاصه روش ابوعبید قاسم بن سلام هروی، بر اساس اصل مسندنویسی (گردآوری احادیث حاوی واژه‌های غریب از هریک از اصحاب و شرح آن) بود، اما حربی، با تلفیق این شیوه و روش الفبایی لغویان، طریقی جدید در غریب‌الحدیث‌نگاری پدید آورده است[۱۱].
حربی شعر نیز می‌سروده و خطیب بغدادی نمونه‌هایی از اشعار وی را نقل کرده است[۱۲].
پانویس
منابع مقاله
- عاید، سلیمان بن ابراهیم بن محمد، مقدمه کتاب «غريب الحديث»، اثر حربی، ابراهیم بن اسحاق، عربستان، جده، دارالمدني، 1450ق.
- خودکار، ملیحه، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ج13،