جمهرة رسائل العرب في عصور العربية الزاهرة

جمهرة رسائل العرب في عصور العربية الزاهرة، تألیف احمد زکی صفوت، مجموعه‌ای است شامل نامه‌های پیامبر(ص) و خلفای راشدین و برخی از خلفای دوره اول عباسی و اموی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.

جمهرة رسائل العرب في عصور العربية الزاهرة
پدیدآوران	صفوت، احمد زکی (نویسنده)
ناشر	المکتبة العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
موضوع	نامه‌‏های عربی - مجموعه‏‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2780‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏7‎‏ج‎‏8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه مختصری از نویسنده آغاز و مطالب در پنج باب، در چهار جلد، تنظیم شده است.

در کتاب‌های تاریخ ادبیات، ذیل چارچوب فنی ادبی، از توقیعات سخن به میان‌ آمده؛ اما‌ در چند سطر معدود و خلاصه‌ به تعریف‌ لغوی‌ و اصطلاحی و ارائه چند مثال درباره آن‌ اکتفا‌ شده است و درباره پیدایش این فن ادبی، ارتباط آن با علم کتابت و نثر‌ فنی، منابع و تحولات و انواع آن‌ و عوامل مؤثر در‌ آن‌ سخنی به میان نیامده است. از میان‌ ادیبان معاصر، نویسنده کتاب حاضر، تلاش کرده در آن بسیاری از توقیعات را گردآوری کند - که‌ البته‌ در این مهم تقریبا موفق‌ بوده‌ است - اما منابعی‌ که در دسترس‌ او‌ نبوده، از دید او دور‌ مانده؛ در‌ نتیجه به این اثر خلل وارد کرده و نگارنده تنها به گردآوری صرف توقیعات بسنده‌ کرده‌ است.

گزارش محتوا

در مقدمه، اشاره کوتاهی به موضوع کتاب و مجلدات آن شده است.

جلد اول، در دو بخش، دربردارنده رسائل و نامه‌های دوران جاهلی و صدر اسلام می‌باشد که از جمله آن‌ها، می‌توان به نامه منذر الاکبر به انوشیروان، نامه عمرو بن هند به عامل خود در بحرین، نامه عبدالعزی بن امرؤالقیس کلبی به قوم خود، نامه نعمان بن منذر به کسری، تحالف بین عبدالمطلب بن هاشم و خزاعه و نیز نامه‌ها و توقیعات نوشته شده در دوران پیامبر(ص) و خلفای راشدین، اشاره نمود

جلد دوم، مکاتبات و نامه‌های خلفای بنی‌أمیه را در خود جای داده که از جمله آن‌ها می‌توان به نامه‌های دوران خلافت امام حسن(ع) و معاویه، دوران خلافت یزید، دوران بعد از مرگ یزید، دوران خلافت عبدالملک مروان و سایر خلفای بنی‌أمیه تا شروع دعوت بنی‌عباس اشاره کرد

جلد سوم و چهارم نیز دربردارنده رسائل عصر عباسی اول می‌باشد. برخی از این نامه‌ها، عبارتند از: نامه ابوالعباس سفاح به حسن بن قحطبه؛ امان‌نامه ابوجعفر منصور به ابن هبیره و نامه سه‌جانبه ابومسلم و ابوالعباس و ابوجعفر

به‌منظور پی بردن به اهمیت هرچه بیشتر کتاب، توجه به این نکته ضروی است که سیاست خارجی حکومت اسلامی‌ را‌ پیامبر(ص) با ارسال نامه‌هایی به سران کشورها ترسیم نمود و مشخص کرد هدف ‌پیامبر(ص)، کشورگشایی نیست،‌ بلکه‌ ابلاغ پیام است. در سال هفتم هجری نامه‌هایی به بعضی از سران‌ کشورها‌ ارسال کرد و از آنها دعوت نمود‌ اسلام‌ را‌ بپذیرند و تذکر داد اگر مسلمان شدند،‌ در‌ سِلْم و امان خواهند بود، وگرنه مسئولیت گمراهی مردم نیز به عهده‌ آنهاست.‌ در این نامه‌ها خطوط کلی سیاست‌ خارجی‌ اسلام ترسیم گردیده است. به نظر‌ برخی، پس از آنکه‌ دولت‌ اسلامی شکل و پا گرفت،‌ پیامبر(ص)‌ تحرک سیاسی را شروع کرد و در خلال شش سال دوم بعد از‌ صلح‌ حدیبیه، با پادشاهان و سران‌ مکاتبه‌ داشت. این نامه‌ها که در اثر حاضر گردآوری شده، به‌عنوان اسناد‌ سیاسی‌ اسلام، حائز اهمیت فراوانی است.

شایان ذکر است که نویسنده در این اثر، تنها به گردآوری توقیعات از منابع گوناگون بسنده کرده است؛ بدون اینکه از بررسی و کنکاش ادبی آن، کمک بگیرد؛ ولی می‌توان چنین گفت که این اثر، نشان‌دهنده فضل تقدم و پیشگامی او در این عرصه است و کتاب، به مرجعی مهم برای پژوهشگران و استادان ادبیات عرب، بدل گردیده است.

با تمام محسنات مذکور برای کتاب، انتقاداتی بر آن وارد گردیده است، از جمله آنکه مؤلف محترم، در جمع‌آوری این اثر نفیس، رنج بسیاری متحمل شده و خاطرات گذشته امت عرب را، که می‌رفت نابود شود، دوباره زنده نمود و سزاوار است که مردم از وجدان بیدار نویسنده و این خدمت گران‌بهای علمی سپاسگزاری و قدردانی نمایند؛ ولی نقدی که بر آن وارد است، این است که چطور نامه حضرت علی(ع) را که به شعر جواب نامه معاویه را داده، در این مجموعه ذکر نکرده؟! بااینکه در کتب مصادر کتاب ایشان موجود است و درحالی‌که ایشان نامه‌های مختصرتری را که از حیث سند و مدرک ضعیف است و فایده ادبی و تاریخی کمی دارد، در کتاب خود نقل نموده و حتی بعضی آثار بی‌ارزش را که از حقیقت دور و سراسر جنایت و دروغ است در کتاب خود آورده؛ مانند بعضی از نامه‌های ساختگی منسوب به ابن عباس به امیر مؤمنان(ع)که قلم‌های مزدور عمال خیانت‌پیشه بنی‌أمیه، آنها را بر چهره تاریخ اسلام نقش نموده است و از همه دردناک‌تر اینکه خطبه پیامبر(ص) را در روز غدیر خم ذکر نکرده؛ بااینکه اهمیت خطبه حضرت و روز غدیر خم در تاریخ اسلام و در نزد مسلمین، مشهور و معلوم است؛ به‌نحوی که روایات این دو واقعه در کتب حدیث به حد تواتر رسیده است.

وضعیت کتاب

در هر جلد، فهرست منابع رسائل در ابتدا و فهرست مطالب، به‌همراه فهرست اعلام (به ترتیب حروف الفبا) و فهرست برخی از مطالب مذکور در حواشی و پاورقی‌ها که نیاز به مراجعه دارد، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر توضیح و تشریح کلمات دیرباب متنبه توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. واحدی محمدتقی، «ترجمه الغدیر»، کتابخانه بزرگ اسلامی، تهران، سال نشر: تابستان 62.
3. ایروانی‌زاده، عبدالغنی؛ عابدی، مهدی، «سیر تحولات – توقیعات - و تأثیر آن در ادبیات عربی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله لسان المبین، شماره 8 علمی - پژوهشی، تابستان 1391 (18 صفحه، از 40 تا 57).
4. قوامی، سید صمصام‌الدین «ساختار حکومت پیامبر(ص) (1)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: حکومت اسلامی، شماره 23، بهار 1381 (40 صفحه، از 142 تا 181).

وابسته‌ها

جمهرة خطب العرب في عصور العربية الزاهرة